Illyrske rěcy
Illyriske rěcy su byli w antice rěcy, z kótarymiž jo powědał lud Illyrow a wóne słušaju k indoeuropskim rěcam.
.svg)
Stawizny wobźěłaś
Illyriske rěcy (dialekty) su nastali nejpjerwjej zazdaśim něźi w 2. lěttysacu pśed Kristom, wěrjepodobnje něźi w 1300 pśed Kristusom, ako mykeniska centra w Grichiskej su se rozwalili. Rěc (rěcy) se wuwiła radnje awtochtonje w cełem regionje (Illyriskej). Wót 6. stolěśa pśed Kristom su załožyli Grichy jadnotliwe kolonije na teritoriumje Illyrow (na pśikład Dyrrachium, Apollonia abo Lissus), wót togo stolěśa jo wobwliwowała starogrichiska rěc illyrisku rěc w słowoskłaźe. W 1. stolěśu pśed Kristusom jo se zachopiło dobywanje illyriskego teritoriuma pśez Romarjow, nejpjerwjej pód Caesarom (Illyrisko-romska wójna). Illyriska rěc se požycyła z łatyńskeje rěcy wjele słowow, ale njejo se stała dopołnje romanisowanu. Wót 6. stolěśa pó Kristusu su sedlili Słowjany a Awary z pódpołnocnego Balkana w teritoriumje Illyrow. Illyry su pśewzeli jadnotliwe słowa z słowjańskich rěcow. Wjeliki źěl pśidrogowarjow jo wurubił a znicył illyriske města. Illyry (w źinsajšnej Chorwatskej, Słowjeńskej, Bosniskej-Herzegowinje, Serbiskej a Carnogórskej) su se asimilěrowali z cuzu kulturu połnje.
Ilyrski słownik wobźěłaś
| wobtwarźenje | dolnoserbski | etymologija | pśiswójźbne | |
|---|---|---|---|---|
| *abeis | "wuže" | PIE *h₂engʷʰis | Łat. anguis, Stara Wusoka Nim. unc, Lit. angìs, Gk. óchis "wuž", echis "viper", Toch. auk "wuž", Arm. auj, Russ. už, Skt. áhis, Av. aži | |
| *bagaron | "śoply" | PIE *bʰōg- | Frygišćina bekos "klěb", Eng. pjac, Lat. focus "pjacyk", Stara Ir. goba "blacksmith", Gk. phōgein "to roast", Armenian bosor "cerwjeny", bots "płomje" | |
| *brisa | "nopašk wina" | PIE *bʰruti̯eh₂ | Alb. bërsí "lees, dregs; mash", Eng. broth, Łat. defrutum "new wine boiled down", Welsh brwd "brewage", Stara Ir. bruth "heat, wrath", Thrak. brỹtos "barley alcohol", brỹtion "wine must", Gk. apéphrysen "to seethe, boil", ? Lit. bręsti "to mature, ripe", brendimas "ripening", teke brinkti "to swell", brinkìmas "swelling" ? | |
| *deuádai | "satyry" | PIE *dʰu̯ésmi | Skt. dhūnoti "he shakes", Gk. thýein "to rage, seethe", théeion "sulfur vapor", Eng. dizzy, Paeonian Dýalos "Dionysos", Łat. furere "to rage", belua "wild animal", Stara Ir. dásacht "rage, fury", Lit. dvėsti "to croak, perish, die (animals)", dvelksmas "breath, waft, aura", Het. tuhhai "to gasp", Rus. dɨhanije "breath, waft", duh "spirit, soul, mind, ghost, wind" also used to describe someone's "aliveness, breathing, willingness, meaningfullness, truthfulness", dušá "spirit, soul", teke "heart, kindness, truthfulness", etc | |
| *mandos | "konik" | PIE *mendi̯os | Alb. mëz, mâz "pony", Trak. Mezēnai "divine horseman", Mes. Iuppiter Menzanas (divinity) | |
| *mantía | "bramblebush" | PIE *? | NGheg Alb. mandë, Alb. mën, man "berry, mulberry"; borrowed into Romansch mani "raspberry" | |
| *rinos | "kurjawa" | PIE *h₁rinéHti | Stara Alb. ren, mod. Alb. re, rê "cloud", rij, rî 'to make humid'; further to Gk. (Lesbian) orínein "to move", Stara Cer. Słow. rinǫti "to flow", Skt. riṇá-ti "to pour, let flow" | |
| *sabaia, *sabaium, *sabaius | "družyna piwa" | PIE *sap- | Eng. sap, Łat. sapere "to taste", Skt. sabar "sap, juice, nektar", Awestšćina višāpa "having poisonous juices", Arm. ham, Gk. hapalós "tender, delicate", Stara Cer.. Słow. sveptŭ "bee's honey"; borrowed into Łat. and from there into Ital. zabaglione "frothy drink" | |
| *sibina (Lat. sibyna ~ sybina); σιβυνη (Gk.), σιβυνης (Gk.), συβινη (Gk.), ζιβυνη (Gk.) | Festius, citujo Ennius jo pśirownan k συβηνη (Gk.), to słowo namakane w Aristophanesu' Thesmophoriazusaiju; słowo w kontekstśe z barbarskim powědanim | "kopje na góńtwu", "kopje", | PIE * | Alb. thupër "bar, stick", Pers. zôpîn, Arm. səvīn "a spit" |
| *sika (Łat. sica ~ sicca) | Prědne naspomnjeśe w Enniusu (Annals, 5.540):[1] Illyrii restant sicis sybinisque fodentes, wó Illyriskich wojakach;[2] pózdźej wužywane w Pliny k wopisanju thrakskich źělowych rědow | "kśiwy nož, štapak" | PIE *ḱeh₁kʷeh₂ | Alb. thikë 'knife',[3] Stara Ir. cath "wise", Łat. cōs, (gen. cōtis) "whetstone", catus "sharp, acute", Eng. hone, Arm. sur "sharp", srem "to sharpen", Avest. saēni "pot", sal "slab, anvil", Skt. śitá "sharp"; borrowed into Lat. sicca "dagger", Lat. sicarii "assassins" |
Nožki wobźěłaś
- ↑ Wilkes 1995, p. 239.
- ↑ Cicero & Dyck 2008, "COMMENTARY: 1.16.1-8", p. 96.
- ↑ Best, de Vries & Henri Frankfort Foundation 1982, pp. 134–135, Note #20.
Literatura wobźěłaś
- Hans Krahe, Die Sprache der Illyrer, 2 Bände, 1955 u. 1964
- Anton Mayer, Die Sprache der alten Illyrier, 2 Bände, 1957 u. 1959
- Ivan Duridanov, Thrakisch, Dakisch, Illyrisch, in: Handbuch der Südosteuropa-Linguistik, hrsg. v. Uwe Hinrichs, 1999 (ISBN 3-447-03939-6), S. 733-759
- The Cambridge encyclopedia of the World's ancient languages, ed. by Roger D. Woodard, 4. Aufl., 2005 (ISBN 0-521-56256-2), S. 12f