Snooker
Snooker jo billardowa sportowa družyna, kenž jo nastała w 19. stolěśu w Indiskej. Cil graśa jo z pomocu jadnogo queue (kija) a jadnogo grajnego bala 15 cerwjenych balow a šesć barwojtych balow wót snookerowego blida do kapsow zapušćiś.
Stawizny wobźěłaś
Billard jo se prědny raz grał w 16. stolěśu. W toś tom casu jo jano sport za zamóžne luźe był. Blida njejsu měli bandy a tak bala su padali, gaž njejsu korektnje do źěrow starcyli, na zemju. A teke bala su hyšći byli wót słonoweje kósći.
W 19. stolěśu graśe jo zachopiło byś wjelgin popularne pśi britiskej armeji w Indiskej, kenž jo to grała w casach monsuna. Tegdy jo nastał źinsajšny English Billards, w kótaremž dajo jano tśi objektowe bala a kuždy grajaŕ ma swójske grajne balo. English Billards su se dalej wuwili do Life Pool a Pyramid Pool. W Life Pool maš někotare barwojte bala, kenž wužyjoš ako grajne a objektowe bala. Pyramid Pool grajoš z 15 cerwjenych balow, kenž su natwarjone w “pyramiźe”, a grajnym balom. Teke blida pón su byli wjele lěpše, něnto su měli bandy a pšawe kapse.
Stej se kombiněrowałej Life Pool a Pyramid Pool, tak až jo nastał Black Pool. Take graśe jo było ako Pyramid Pool jano z carnym (engelski “black”) balom, což jo cyniło móžne, wěcej dypkow dostaś. 1875 engelski oficěr Sir Neville Francis Fitzgerald Chamberlain jo rozsuźił, až teke druge barwojte bala deje za graśe wužyte byś. Pón jo pśisamem ako źinsajšny snooker było, jano módre a brune balo stej felowałej. Wónej stej akle 1919 oficielnje do graśa dodanej byłej.
Swójo mě jo snooker dostał wót slangowego engelskego słowa za kadeta w prědnem lěśe. Groni se, až mě jo nastało, gaž jo Chamberlain něga někomu gronił, až jo špatnje, "kaž snooker", grał.
Prědne oficialne zasady su se pisali 1882 w Ootacamunźe.
John Roberts, britiski billardowy champion, jo 1885 w Indiskej Chamberlaina zmakał a pón snooker do Engelskeje pśinjasł. Jo pitśku casa trało, až prědne turněry su se organizěrowali. 1916 jo było prědne amaterske swětowe mejstarstwo a Joe Davis jo pomagał zarědowaś prědne profesionelne swětowe mejstarstwo w lěśe 1927. Dobywaŕ jo teke Davis był, kenž jo myto wót 6,10 £ domoj wzeł. Niwow njejo w takich casach wjelgin wusoki był, nejwětšy break jo 60 dypkow měł. Prědny cas Joe Davis jo sport dominěrował a jo dobył wšykne swětowe mejstarstwa až do 1946. Wón jo teke prědny był, kenž dosegnuł maximum break. W pěśźasetych a šesćźasetych lětach popularnosć sporta jo spadnuła a togodla njejo dało swětowe mejstarstwa w lětach 1958 až do 1963.
Wumóžaŕ jo telewizija była. Ako jo barwojta telewizija jo pśišła, redaktory wót BBC su pytali nowu sportowu družynu, kenž w barwojtych wobrazach derje wuglěda, a su wzeli snooker. Za to su 1969 nowy turněr zwónoźeli z mjenim Pot Black. Pón jo popularnosć stupiła. Wažne jo teke było prědne wusćełanje swětowego mejstarstwa 1973, což jo sport hyšći popularnjejšy cyniło. Swětowa poziciska lisćina dajo wót 1976 a 1977 jo swětowe mejstarstwo prědny raz w Crucible Theatre w Sheffielźe było, źož jo hyšći źinsa kužde lěto. Nowa generacija snookerowych grajarjow, wósebnje Steve Davis, jo pomagała sportoju tak wuspěšny byś. Wjeršk popularnosći jo było finale swětowego mejstarstwa 1985 mjazy Steve Davisom a Dennis Taylerom, kenž su glědali 18,5 milionow pśiglědarjow, což jo až do źinsa nejwuša kwota sportowego wusćełanja w engelskej telewiziji.
Źinsa sport jo z pomocu grajarjow ako Stephen Hendry hyšći wěcej wjelgin popularny, něnto teke w cełem swěśe, wósebnje w Chinskej, ale teke w Nimskej a we Łužycy wjele luźi lubujo snooker.
Graśe wobźěłaś
Snooker jo grany na snookerowem bliźe, kenž jo 3569 mm dłujke, 1778 mm šyroke a 851 až do 876 mm wusoke. Blido ma šesć kapsow, styri w rogach a dwě w srjejźi dłujkeju bandowu. Dajo baulk linija 737 mm wót dołojcneje bandy a w srjejźi baulk linije jo “D”. Dajo spot abo carny spot za carne balo, pyramidowy spot za pinkowe balo a centralne spot za módre balo. Teke roga a srjejź wót D su spoty za brune, zelene a žołte balo. Nad pyramidowym spotom su cerwjene bala ako pyramida natwarjone.
W snookerje grajotej pśecej dwa grajarja abo dwa teama jaden pśeśiwo drugemu. Jaden zachopijo ze swójom queue grajne (běłe) balo wót D graś. Ako prědny grajaŕ musy pśecej cerwjene balo wześ, gaž cerwjene balo w jadnej kapsy doskócyjo, dostanjo jaden dypk a smějo dalej cyniś. Pón musy na kuždy pad barwojte (njecerwjene) balo graś, ale barwa musy teke nominěrowana byś, to groni, až grajaŕ ma sudnikoju barwu pomjeniś pśed starkom (gaž njejo widobne). Barwy maju rozdźělne gódnoty:
- žołte – 2 dypka
- zelene – 3 dypki
- brune – 4 dypki
- módre – 5 dypkow
- pinkowe – 6 dypkow
- carne – 7 dypkow
Barwy pśidu tak dłujko až hyšći cerwjene su na bliźe pśecej zasej na swóje spoty. Gaž slědna cerwjena jo źěrkowana, musy grajaŕ hyšći jadnu lichu barwu graś a pón pśiźo kóńcne graśe na barwy. Tam ma grajaŕ wšykne barwy źěrkowaś ale wót nejmjeńšeje (žołta) až do nejwětšeje (carna).
Grajaŕ tak dłujko dypki zběra, kaž bala źěrkujo bźez foulow. Taka faza, kenž grajaŕ jo pśi bliźe, ma mě “break”. Nejwětšy móžny break jo 147 dypkow a znaty ako “maximum break”. To jo wjelgin rědke. Gaž break ma 100 abo wěcej dypkow, powědamy wót “century breaka” a za kuždego grajarja dajo lisćina z wšyknymi century breakami.
Jaden frame ma kóńc, gaž wšykne objektowe bala su w kapsach a jaden wót grajarjowu ma wěcej dypkow. Pón taki jo frame dobył. Gaž matej wobej samsku licbu dypkow (wjelgin rědke), grajotej “respotted black” (engelski za: zasej na spot scynjone carne). Pón carne balo jo zasej na spośe a grajarja zachopijotej wót D wopytaś carne balo źěrkowaś. Ten, kenž to docyni, dobywa frame. Grajaŕ ma teke móžnosć frame wóstajiś, gaž njamóžo bźez foulow pśeśiwnika dobyś. Takej situaciji se groni w snookerowem sporśe “snooker trjebaś”. Jaden snooker jo pón, gaž njedajo korektne balo, kenž móžoš połnje trjefiś, dokulaž druge balo lažy mjazy takima. Cesto jo w snookerje notne drugego snookerowaś, to groni snookery konstruěrowaś a tak fouly wunuźiś, což k tomu wjeźo, až grajaŕ ma wěcej dypkow a tak zasej móžnosć dobyś. Jaden foul jo, gaž:
- grajaŕ trjefijo wopacne balo
- grajaŕ źěrkujo wopacne balo
- grajaŕ žedne balo njetrjefijo
- grajne balo pada do kapsy
- grajaŕ dotyknjo jadno balo (teke z drastwu)
- a wjele wěcej
Za foul dostanjo pśeśiwnik tak wjele dypkow, kaž nejwuše balo, kenž jo inwolwěrowane było, ma, ale nanejmjenjej styri dypki.
“Match” jo mě za graśe, kenž grajotej a w kótaremž zwětšego někotare frame su se wuběźowane. To licymy ako to:
- Best of 3 - ten, kenž ako prědny dwa dypka ma, dobywa
- Best of 5 - ten, kenž ako prědny tśi dypki ma, dobywa
- Best of 37 - ten, kenž ako prědny 19 dypkow ma, dobywa a.t.d.
Snooker graju normalnje w někotarych “sessionach”. Normalny session ma wósym frame a jadnu pśestawku pó stwórtem frame z mjenim “midsession interval”. Dłujke matche, ako w swětowem mejstarstwje, mógu měś tśi abo styri sessiony a traju někotare dny.
Dajo wjele wěcej pšawidłow, kenž how njejsu zapśimjone. Za kompletne zasady (w nimskej rěcy) pšosym glědajśo na http://www.billard-union.de/downloads/3.4spielregelnsnooker.pdf
Turněry wobźěłaś
W snookerje dajo dwě formje turněrow. Turněry poziciskeje lisćiny a turněry z pśepšosenim. W turněrach poziciskeje lisćiny mógu grajarje dypki za pozicisku lisćinu zběraś. To su aktualnje:
- Swětowe mejstarstwo (World Championship)
- UK Championship
- World Open (něga Grand Prix)
- Welsh Open
- China Open
- Shanghai Masters
- Northern Ireland Trophy
- Wuxi Classics
- German Masters
Turněry z pśepšosenim su jano za take grajarje, kenž su pśepšosone (cesto wótwisne wót městna w poziciskej lisćinje). Nejwažnjejšy pśikład jo Masters. Ale jo teke raz German Open w Fürth był.
Znate grajarje wobźěłaś
How jano jadna lisćina z prědnymi 16 grajarjami poziciskeje lisćiny [staw maj 2011] (take 16 njemuse se kwalificěrowaś za turněry poziciskeje lisćiny):
- Mark Williams (Waliziska)
- John Higgins (Šotiska)
- Mark Selby (Engelska)
- Ding Junhui (Chinska)
- Neil Robertson (Australiska)
- Alister Carter (Engelska)
- Shaun Murphy (Engelska)
- Stephen Maguire (Šotiska)
- Judd Trump (Engelska)
- Graeme Dott (Šotiska)
- Ronnie O’Sullivan (Engelska)
- Mark Allen (Engelska)
- Peter Ebdon (Engelska)
- Matthew Stevens (Waliziska)
- Jamie Cope (Engelska)
- Stephen Hendry (Šotiska)
Aktualny swětowy mejstaŕ jo John Higgins.
