Staropólšćina: Rozdźěl mjazy wersijami

Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
Addbot (diskusija | pśinoski)
S Bot: Migrating 5 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q149838 (translate me)
S stilowe pólěpšenja, pšawopis, drobne rěcne korektury
Rědka 15:
'''Staropólšćina''' jo pomjenjenje [[Pólšćina|pólskeje rěcy]] w '''staropólskej dobje''', kótaraž jo trała wót IX. do XVI. stolěśa. W zachopjeńkach staropólskeje doby su se pokazali prědne rozdźěle mjazy jadnotliwymi [[Pódwjacornosłowjańske rěcy|pódwjacornosłowjańskimi rěcami]], wósebnje mjazy [[česko-słowakske rěcy|česko-słowakskeju]] a [[lechiske rěcy|lechiskeju]] kupku ([[pólšćina]], [[kašubšćina]], [[pomorjanšćina]], [[połobšćina]]).
 
Pó [[DubjenjeDupjenje Pólskeje|dubjenjudupjenju Pólskeje]] w lěśe 966 jo wjele póžyconkow z łatyńšćiny do staropólšćiny pśišło (pak pśez pósrědnjenje [[češćina|češćiny]], ako wětšyna nabóžninskeje terminologije, pak njepósrědnje w pózdźejšem casu) na pś. ''ańjoł'' → ''janžel'' wót łat. ''angelus'')
 
== Gramatika ==
W XIV. - XV. stolěśu zgubujotej se wót starosłowjańšćiny zdubnjonejzderbnjonej casa zachadnosći [[aorist]] a [[imperfekt]], kótarejž hyšći w [[Swětokśicne prjatkowanja|''swětokśicnych prjatkowanjach'']]. Wót XV. stolěśa zhubujozgubujo se naw stronach pólskego kralojstwa [[dual]] (naw Górnej Šlazyńskej jo wón až do źinsajšnego pśetrał). CharakteristiskeCharakteristiskej pśiznamjepśiznamjeni sustej byłej teke relatiwnej pronomena ''jąż'' (kótaruž), ''jegoż'' (wó což, wó kogož), kótarejž wustupujotej w [[Bogurodzica|BogurodziceBogurodzicy]] a źinsa se wěcej njewužywatej.
 
== Wugrono ==
W běgu stolěśow jo staropólske wugrono pódlažało wjele modifikacijam pódlažało. Eksistěruju někotare rozdźěle w pśirownowanju ze źinsajšnym nowopólskim wugronom:
* pismik '''ł''' jo se wugronił ako t. p. "jawišćowe l" ('''[[Lateralny alweolarny welarizěrowany aproksimant|ɫ]]''').
* pismik '''ą''' jo se cytał ako "nasalne a" ('''[[Mjazynarodny fonetiski alfabet|ã]]'''), togodla teke źinsajšny pšawopis (pisanje "a" z [[ogonek|ogonkom]]).
Rědka 29:
[[Dataja:Book of Henryków.PNG|366px|thumb|right|Pisanje w Henrykowskich knigłach]]
[[Dataja:Litera_"ą"_z_Kazań_Świętokrzyskich.png|thumb|Kompjuterowe pisanje pismika "ą" w pisanju [[Swětokśicne prjatkowanja|swětokśicnych prjatkowanjow]]]]
Śěžkosć, na kótaruž [[srjejźowěk|sjrejźowěkowe]] [[pisaŕ|pisarje]], kótarež su wopytali rěc skodificěrowaś, su starcyli, jo było njepśiměrjenje [[łatyński alfabet łaciński|łatyńskego alfabeta]] do někotarych zukow pólskeje rěcy, na pśikład ''cz'', ''sz''. Z teje pśicyny jo se staropólska rěc rědko zapisała a njejo měła standardny pšawopis. Jaden pismik jo mógł někotare zuki pódawaś – na pś. '''s''' jo se cytało ako ''s'', ''sz'' abo ''ś''. Pisanje słowow jo se makało pśisamem dopołnje z pšawopisom [[łatyńšćina|łatyńšćiny]], na pś. ''Bichek'' – Byczek, ''Gneuos'' – Gniewosz a p. Prědna zapisana staropólska sada, wó kótarejž wěmy, jo se zapisała wokoło lěta 1270 naw [[Šlazyńska|Šlazyńskej]] w t. p. [[Henrykowske knigły|Henrykowskich knigłach]]: '''Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai''' (originalne zněnje: '''"Daj, uć ja pobrusza, a ti pocziwaj"''' – źinsajšna pólšćina: ''"Daj, niech ja pomielę, a ty odpoczywaj"'' abo ''"Pozwól, że ja będę mełł, a ty odpocznij"'')<ref> dolnoserbski: ''"Daj mě zemlaś, a ty wótpócni"''</ref>.
 
Prědne naraźenje zjadnotnjenja pšawopisa jo pśednjasł [[Jakub Parkoszowic]], profesor [[Jagiellońska uniwersita|Krakowskeje akademije]]. Reforma jo wobstojała w zawjeźenju rožkatych a kulowatych pismikow za rozeznawanje twardych a měkich konsonantow a zasejpódawanje [[wokalowa dłujkosć|wokaloweje dłujkosći]] pśez dwojnedwójne pisanje wokalow, na pś ''aa'' – /a:/. Ale naraźenje Parkoszowica njejo se pśiwzeło, a jogo teoretiske koncepcije njejsu namakalise wót nikogo pókšacujucychpókšacowali.
 
== Pśikład ==