Uniwersum: Rozdźěl mjazy wersijami
Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
S Bot: Migrating 124 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q1 (translate me) |
fix typo |
||
Rědka 14:
[[Dataja:CMB Timeline75.jpg|thumb|400px|Jaden z modelow wuwiśa uniwersum]]
Klasiska, źinsa powšyknje daloko pśipóznata teorija prabucha wuchada z togo, až uniwersum jo nastał we wěstem wokognuśu, prabuchu (eng. [[big bang]]), z jadneje singularity a wót togo casa se rozpśestrěwa. W tom modelu ale wóstanjo njejasne, co jo było do prabucha a co jo jen zawinowało. Cas, rum a materija su pó tej teoriji akle z prabuchom nastali. Z tym wótpadnjo zakład za pšašanje, co było do togo, pśeto njejo był - pó definiciji - žeden rum, w kótaremž by mógło se něco tšojś. K tomu pśiźo, až njejo móžno wěsty casowy dypk do prabucha fyzikaliski definěrowaś. Dokulaž njejsu znate pśirodowědomnostne kazni za ekstremne wuměnjenja w prědnych něźi 10<sup>−43</sup> sekundach (Planckowy cas) pó prabuchu, njewopisujo ta teorija pópšawem zewšym to tšojenje same. Akle pó tom Planckowem casu jo móžno fyzikaliske wótběgi slědowaś. Na pśikład móžomy jěsnemu uniwersumoju pśirědowaś temperaturu 1,4 · 10<sup>32</sup> K (Planckowa temperatura).
Starstwo uniwersuma móžomy na zakłaźe nejdokradnjejšych měrjenjow satelita WMAP na 13,7 miliardow lět kradu dokradnje licyś. To starstwo dajo se teke zwěsćiś z ekstrapolaciju wót tencasneje spěšnosći ekspansije uniwersuma na cas, w kótaremž uniwersum jo był w jadnom dypku. To woblicenje pak wótwisujo mócnje wót wobstatkow a zestajenja uniwersuma, pśeto materija a energija pśez grawitaciju toś tu ekspansiju późaržujotej. Až doněnta jano indirektnje dopokazana śamna energija móžo tu ekspansiju teke póspěšyś. Tak mógu wšakorake měnjenja wó zestajenju uniwersuma teke k wšakorakim wuliconym starstwam wjasć. Z pomocu starstwa nejstaršych gwězdow móžomy dolnu granicu starstwa póstajiś. W tencasnem standardowem modelu se wobej metoźe derje makatej.
| |||