Arnošt Muka: Rozdźěl mjazy wersijami

Prof. dr. '''Arnošt Muka''', nimski Ernst Mucke (* 10.03.1854 we Wjelikem Wósyku; † 10.10.1932 w [[Budyšyn]]je) jo był serbski spisowaśel, gymnazialny profesor, rěcywědnik, ludowědnik, organizator serbskego narodnego kulturnego žywjenja a załožaŕ serbskego muzeuma. Wón jo dobył [[sorabistika|sorabistice]] internacionalne pśipóznaśe.

Arnošt Muka jo se naroźił na 10.03.1854 w [[Górna Łužyca|Górnej Łužycy]] we jsy Wjeliki Wósyk pśi [[Biskupicy|Biskupicach]]. Wón jo był syn Jurija Muki (1824-1875) a maśerje Marije Muki (1832-1894). Wót 1866 do 1874 jo wuknuł na gymnaziumje w Budyšynje. 1869 jo zastupił do serbskego gymnazialnego towaristwa "''Societas Slavica Budissinensis"''. Tam jo organizěrował wulět do [[Błota|Błotow]]. Z tym Muka jo se z Dolneju Łužycu wopóznał. How wón jo słyšał k prědnemu razoju [[dolnoserbšćina|dolnoserbsku]] rěc]] a dolnoserbske spiwy. Jo wiźeł teke drastwy Dolnych Serbow a płonu pěskowatu krajinu. Jo se zmakał z pśijaznymi luźami w Dolnej Łužycy. Na to wón jo nawuknuł rěc Dolnych Serbow. W lěśe 1874 jo kóńcył gymnazialne kubłanje.

Wót 1874 do 1879 jo studěrował teologiju, filologiju a slawistiku w [[Lipsk]]u. 1875 jo załožył z [[Jakub Bart Ćišinski|Jakubom Bartom-Ćišinskim]] serbske studentske zmakanje "[[Schadźowanka]]" a literarne - kulturne zmakanje młodych Serbow "''[[Lipa Serbska]]"''. Wónej stej wjadłej "Młodoserbske gibanje". Wónej stej paliłej teke narodne wědobnje Serbow pśez srědki wuměłstwa, kultury, literatury a wědomnosći. Mimo togo Muka jo zběrał dolnoserbske słowa, ludowe pěsni, pśisłowa a powěsći. Pśisamem wšykne wjelike prozniny jo pśedrogował serbske strony. Nazgromaźony material jo se głownje w serbskem wědomnostnem casopisu "''[[Časopis Maćicy Serbskeje]]"'' wózjawił. Wót lěta 1878 jo Muka jadno lěto ako pomocny ceptaŕ na gymnaziumje w [[Žytawa|Žytawje]] źěłał. 1879 jo złožył wuše wucabnikojske pśespytowanje. Muka jo był aktiwny w serbskem lajskem źiwadłowem gibanju a stwóriśel edicije "''Prěnja serbska dźiwadłowa zběrka"'', kenž jo wót 1880 do 1923 wudałwudawał. Wót lěta 1879 jo źěłał ako wušy gymnazialny wucabnik na Budyšyńskem gymnaziumje. Rownocasnje Muka jo pśistupił zjadnośeństwoju "''Budyska bjesada"'', w kótaremž jo serbske – patriotiske zaměry slěźił. 1883 Muka jo do [[Chemnitz]]a pśesajźił. Tam jo pśebył až do 1887 a pótom wón jo wucył na gymnaziumje Albertinum w [[Freiberg]]u. Zaprědka jo źěłał ako wucabnik a pótom jo był wót 1911 konrektor a wót 1913 studijny raźc. W lěśe 1916 jo šeł na wuměńk a lěto pózdźej jo se wrośił do Budyšyna. Muka jo póznał [[Mina Witkojc|Minu Witkojc]] (1893-1975). Wón jo był wjelgin zajmowany na Minu Witkojc. Pśez wšake pósrědnjenja pśez politikarja Arnošta Barta (1870-1956) bywajo była Mina Witkojc 1922 priwatna wuknica a wuknjojo wuknuła serbsku rěc cytaś a pisaś. Wóna jo bywałabyła wjelika dolnoserbska spisowaśelka a to jo była wjelicka zasłužba Muki. Arnošt Muka jo zemrěł na 10.10.1932 w Budyšynje

Arnošt Muka jo nejwuznamnjejšy sorabist staršeje generacije a jo był wjelebocny spěchowaŕ serbstwa. Dłujke lěta jo był funkcionaŕ [[Maćica Serbska|Maćice Serbskeje]], wót 1904 cesny cłonk a wót 1922 jeje cesny pśedsedaŕ. Wót 1880 jo był teke cłonk Maśice Serbskeje. W lětach wót 1882 do 1907 jo źěłał ako redaktor "''Łužice"'' a wót 1894 do 1932 ako redaktor "''Časopisa Maćicy Serbskeje"''. Pó smjerśi [[Jan Arnošt Smoler |Smolerja]] a [[Michał Hórnik|Hórnika]] jo Muka był nacolna wósobina narodnego gibanja a jo zastupował pozicije antiimperialistiskeje demokratije.

Pśez cełe žywjenje jo wón we wukraju pjenjeze zběrał za zaměry Serbow. Głownje źěkowane jogo pomocy jo se [[Serbski dom]] natwarił a 1904 wótewrěł. Dalšny statk Muki jo zarědowanje serbskeje etnografiskeje wustajeńce w [[Drježdźany|Drježdźanach]] (1896), ako jo zjawnje dokumentěrowała eksistencu Serbow a jo wugranjała wólu Serbow swóju kulturu a rěc zdźaržaś w casu antiserbskeje šćuwańce w imperialistiskej [[Nimska|Nimskej]].

Prědny wětšy rezultat Mukowego zběrańskego a slěźeńskego źěła jo było wózjawjenje "''Statistki Serbow"'' z nadrobneju etnografiskeju kórtu w lětach 1884-1886 w "''Časopisu Maćicy Serbskeje"''. W toś tej statistice jo Muka wšykne serbske wósady Dolneje a Górneje Łužyce dokradnje wopisał, ale teke stawizny namócneje germanizacije a woboranja serbstwa w jadnotliwych jsach. Toś tym antiimperialistiskim wótmyslenjam su teke słužyli jogo onomastiske slěźenja, wjele studijow wó městnostnych, stroninych a wósobowych mjenjach w serbskich stronach abo w južo germanizěrowanych, něga serbskich, regionach. Wažne źěła togo wobłuka su: "''Serbske městnostne mjena a jich wuznam"'' (Slavia Occidentalis 1923-26); "''Bausteine zur Heimatkunde des Kreises Luckau"'' (Luckau 1918); "''Serbske ležownostne mjena a jich woznam"'' (Slavia Occidentalis 1927, 1929); "''Přinoški k stawiznam přeněmčenych stron Delnjeje Łužicy"'' (CMSČMS 1911). Ako jo w lěśe 1886 "[[Towaristwo wjercha Jabłonowskego]]" w Lipsku wupisało wuběźowanje wó spisanje dolnoserbskeje gramatiki w pśirownowanju z górnoserbskeju, stej [[Mjertyn Moń]], kenž jo póchadał z [[Turnow]]a a jo tencas był wucabnik na realnem gymnaziumje w Eislebenje, a Arnošt Muka swójo źěło wó toś tej temje zapódałej. Wót Muki pśedpołožone źěło jo se dnja 4. apryla 1887 z mytom wuznamjeniło. Styri lěta pózdźej jo pón samske towaristwo źěło ako dolnoserbsku gramatiku pód nadpismom "''Historische und vergleichende Laut- und Formenlehre der niedersorbischen (niederlausitzisch-wendischen) Sprache"'' wudało (616 bokow). Gramatika Muki glěda na tegdejšy nałog rěcy a jo historiske orientěrowanjeorientěrowana. Togodla jo měła to teke wjelicki wliw na pisanu dolnoserbsku rěcurěc. Pak gramatika njejo měła jano wliw na górnoserbsku rěc, ale teke a druge [[słowjańske rěcy]].

Wjerašk wědomnostnego źěła Arnošta Muki jo pak był wjeliki tśizwězkowy "''Słownik dolnoserbskeje rěcy a jeje narěcow"'', kótaryž jo wujšeł w lětach 1911 do 1928. W njom jo bogaty a wobšyrny słowoskład zdźaržany, syntaksa a frazeologija stej wobjadnanej a hyšći k tomu jo w njom wjelika encyklopedija Dolnych Serbow. Muka jo teke był etnograf a folklorist, jo wudawał ludowe pěsnje a pśisłowa, jo pśedstajał socialne struktury wobydlarstwa jadnotliwych jsow a jo pódał wuznamne fakty za ludowědne slěźenja. Wón jo wózjawił cełu mań studijow wó staršych rěcnych pomnikach a jo edicije takich pomnikow pśigótował. Wón jo napisał nastawki wó jadnotliwych zjawjenjach tegdejšeje serbšćiny a tež wobšyrne studije wó [[drjewjanopołobšćina|drjewjanopołobšćinje]] a klasiskich rěcach. Za jogo statkowanja su Muku wšakorake akademije a wědomnostne towaristwa ako cłonka pśiwzeli a su jomu rědy a myta pósćili.

Arnošt Muka jo dostał St.-Savarěd Swětego Save (1893), ruski rěd Sankt-Stanislaus (1900), Danilo-rěd Danila (1906), ruski rěd St.-Annenine-rěd (1914) a saksojskesaksojski AlbrechtoweAlbrechtowy rěd (1916). W Chóśebuzu jo droga "Ernst-Mucke-Straße" pó njom se pomjenjowała a w Budyšynje jo droga "Doktor-Ernst-Mucke-Straße" pó Muce se pomjenjowała.

* zwězk 1: A–N. nakładnistwo ruškeje a češkeje akademije wědomnosćow, St. Petersburg 1911–1915, Prag 1926; nowy śišć: Domowina-nakładnistwo, Budyšyn 2008, [[Special:Booksources/978-3-7420-2091-8|ISBN 978-3-7420-2091-8]]

* zwězk 2: O–Ź. nakładnistwo českeje akademije za wědomnosću a wuměłstwo, Prag 1928; nowy śišć: Domowina-nakładnistwo, Budyšyn 2008, [[Special:Booksources/978-3-7420-2092-5|ISBN 978-3-7420-2092-5]]

* zwězk 3: Familiennamen, Ortsnamen, Flurnamen, Nachträge. nakładnistwo českeje akademije za wědomnosću a wuměłstwo, Prag 1928; nowy śišć: Domowina-nakładnistwo, Budyšyn 2008, [[Special:Booksources/978-3-7420-2093-2|ISBN 978-3-7420-2093-2]]