Wersija z 17. januara 2021, 02:36 wobźěłaś J budissin (diskusija \| pśinoski) 2.248 Bearbeitungen SKeine Bearbeitungszusammenfassung ← pśedchadna změna		Wersija z 1. měrca 2021, 22:40 wobźěłaś wótwrośiś Wielemir (diskusija \| pśinoski) 4.767 Bearbeitungen S korektura Pśiduca změna →
Rědka 4: == Rane stawizny (srjejźowěk) == W lětach 623-658 Łužyca jo słušała do [[Wjerchojstwo Sama\|wjerchojstwa Sama]], prědnego znatego kraja [[pódwjacorne Słowjany\|pódwjacornych Słowjanow]]. Wót 7. do 8. stolěśa su w Łužycy byli rodowe wjerchojstwa wjeźone pśez serbskich wjerchow. Jaden z nich - [[Miliduch]], "kral" serbskich rodow - jo se bił w lěśe 806 z [[Franki\|Frankami]]. W 9. stolěśu su słušali do [[Wjelika Morawska\|Wjelikeje Morawskeje]]. Tak jo było do lěta 907. W lěśe 963 su se dobyli pśez Gera, markgrobu [[Sakska\|sakskeje]] [[Pódzajtšna marka\|Pódzajtšneje marki]]. W lěśe 1002 [[Bolesław Chrobły]] jo pśirědował Łužycu k [[Pólska\|Pólskej]], což jo se pśipóznało w [[Budyšyński měr\|Budyšyńskem měrje]] (1018). Pózdźej zasej w [[Nimsko\|nimskich]] nabrankach (1031) ako źěł [[Mišnjańska marka\| Mišnjańskej marki]], českich [[Luksemburgi\|Luksemburgow]] pód nimskim kejžorom [[Karl IV\|Karlom IV]]. Intensiwnjejše nimske wobsedlenje serbskich stronow namakajomy w stawiznach Serbow prědny raz pód [[Heinrich I.\|Heinrichom I.]] Za tym až ten běšo wujadnał we wójnje pśeśiwo [[Hungorska\|Hungorskej]] w lěśe 926 tuchylny pśiměr, jo měł zaměr swójo mócnaŕstwo na pódzajtšu rozšyriś. Z tym jo kśěł na jadnom boce zajźowaś, až słowjańske rody by mógli pódpěraś hungorsku armeju w dalšej wójnje pśeśiwo Hungorskej. Na drugem boce jo kśěł kolonizěrowaś strony, aby wót nich wótedankow pominał. Togodla jo zadobył se 927 do strony słowjańskich rodow pódzajtšny [[Łobjo\|Łobja]]. W kšutej zymje 928/929 jo dobył pśez wugłodnjenje, wótpalenje a militarnu móc ''Branibor'', kótaryž jo był centrum [[Stordorjany\|Stodorjanow]], tak teke pó dwaźasćich dnjach woblěgowanja grod ''Gana'', kenž jo był głowna twardnica [[Głomacany\|Głomacanow]] (Dalamintow). Pśipódla Heinrich jo dał dorosćonych wusmjerśiś, źiśi znjewólniś a swójich wójnarjow grod rubiś. Aby šćitał pódzajtšne granice, jo dał natwariś twardnice, mjazy nimi grod [[Mišnjo]]. Rědka 48: 1912 Šwjela jo był sobuzałožowaŕ Domowiny. [[Domowina]] jo wědomnostne towaristwo, kótarež jo zajmy Serbow pódprěło a spěchowało. W tom casu jo było prědny raz, až dolno- a górnoserbski lud stej zgromadnje pśeśiwo germanizaciji a šowinizmoju wójowali. === ~~Wajmarska~~[[Weimarska ~~Republika~~republika]] (1918-1933) === Pśez załoženje Domowiny na 13.oktoberje 1912 we Wórjejcach, jo nastał žywy zajm za narodne a kulturelne žywjenje we jsach. Załožarje Domowiny, [[Jakub Bart-Ćišinski\|Jakub Bart]], Bogumił Šwjela, [[Jan Dwórnik]], [[Handrij Króna]] a wucabniki ~~Słodenk~~[[Jurij Słodeńk]], [[Franc Kral]] a [[Michał Nawka]], su zjadnośili 31 towaristwow z dogromady 2 890 cłonkow. Prědny pśedsedaŕ jo był [[Arnošt Bart]] a jogo pomogaŕ jo był faraŕ Bogumił Šwjela. To jo zachopjeńk rozmacha za Serbow, wósebnje w serbskem kulturelnem žywjenju. Prědna swětowa wójna jo pśetergnuła statkownosć w towaristwach, teke młode Serby su śěgnuli do wójny a su wumrěli za bźezmyslnu wójnu. Pó wójaŕskem póbiśu jo Bart wójował za Łužycu ako swójski a lichotny stat, ale wón jo se raźił, dokulaž dobywarske mócy su měli druge plany z Nimskej. Skóńcnje Bart pśez Wajmarsku justiciju jo był popajźony a wón jo musał wuznaś, až jogo pśedewześe, njeglědajucy na pódpěra słowjańskich ludow, njejo k dostaśoju było. Rědka 59: === Nacionalsocializm (1933-1945) === Z pśenjasenje mócy nimskego prezidenta Paula von Hindenburga na Nacionalsocialisty na 30. januarje 1933 jo se ~~zachopiło~~zachopił śamny wótrězk za nimski a serbski lud. Ako wšuźi w nimskej teke we Łužycy su byli popajźenja, kaž na pśikład Drdr. ~~Johann~~[[Jan ~~Ziesche~~Cyž]], Martin Noack, Gustav Jannack, ~~Ernst~~Arnošt Bart, [[Kurt ~~Krenz~~Krjeńc]], ~~Paul~~[[Pawoł ~~Neck~~Njek]] ~~a.t.d~~atd. W aprylu 1933 serbski [[Sokoł]] a burski zwězk su se musałej samej rozpušćiś se. W ~~juliju~~nalěśu 1933 ~~casopise~~casopis „''[[Serbske Nowiny]]“'' ajo “był wót nacijow zakazany, pón teke druge serbske casopise jo były likwiděrowane, ako na pś. ''Sokołske Listy'', ''Serbski Hospodar'' ''[[Serbski Casnik]]~~”{{fakt}}~~''<ref>Jan ~~stej~~Šołta, ~~byłej~~''[[Pśeglěd ~~zakazanej~~serbskich stawiznow]]'', do dolnoserbšćiny pśełožył [[Erwin Hanuš]], Budyšyn 1976, b. 157]</ref>. Rownocasna serbska rěc w šulach jo była zakazana. W Českej, Pólskej, [[Belgiska\|Belgiskej]], [[Francojska\|Francojskej]], [[Kanada\|Kanadiskej]], [[Zjadnośone staty Ameryki\|Ameriki]] a [[Jugosłowjańska\|Jugosłowjańskej]] su byli protesty pśeśiwo antisłowjańskemu póstupowanjeju. Ako nimski - tak teke serbski lud se naźejał se, až pśez nacionalsocialisty katastrofalna situacija se pólěpšyjo, togodla wjele Serbow su byli cłonki [[NSDAP]]. Na 27. decembrje 1933 nowy pśedsedaŕ jo był wucabnik Paul Nedo a jogo zastupnik jo był faraŕ Johannes Wenke. Njeglědajucy na śěžki wobstojnosći Domowina organizěrowała wót 1934 až do 1936 žywe kulturne žywjenje. Na pśikład serbski spiwański swěźeń we Wórjejcach abo prapremjera dramy „Paliwaka“ w kopicy. [[Jurij Wjela]] jo pisał wjele powěsći a jo kritizěrował z tym nacionalsocialistow. Rědka 102: == Cas wót 1989 == Pó zasejzjadnośenju Nimskeje 3. oktobra 1990 su se Serby procowali wó wutwórjenje awtonomnego stata, ale zwězkowe kněžaŕstwo w [[Barliń\|Barlinju]] njejo zwóliło do togo a jo rozdźěliło strony Serbow znowego mjazy Sakskej a [[Bramborska\|Bramborskej]]. Ale Serby maju pšawa narodnych mjeńšynow - maju swóje šule a kulturne organizacije; napise na wobchodowych toflach městow a zastojnstwow su dwójorěcne. == Nožki == <references />▼ == Literatura == * Klaus J. Schiller, Manfred Thirmann: ''Geschichte der Sorben'', VEB Domowina- Verlag Bautzen 1979. * Jan Šołta, ''[[Pśeglěd serbskich stawiznow]]'', do dolnoserbšćiny pśestajił [[Erwin Hanuš]], Budyšyn 1976. * Peter Kunze, ''[[Serby w Dolnej Łužycy]]'', do dolnoserbšćiny pśestajił [[Uwe Gutšmidt]], Podstrupim 2001 * [http://de.wikipedia.org/wiki/Sorben Wikipedija: Serby (nimski)] * [https://de.wikipedia.org/wiki/Heinrich_I._(Ostfrankenreich) Wikipedija: Heinrich I. (nimski)] * [https://archive.is/20041117030916/http://www.maerkischeallgemeine.de/cms/beitrag/10292749/1153385 Rozpšawa "Märkische Allgemeine" wó stawiznach Lenzena (nimski)] * [https://de.wikipedia.org/wiki/Otto_I._(HRR) Wikipedija: Otto I. (nimski)] * [[Ronald Lötzsch]]: ''[http://leibnizsozietaet.de/wp-content/uploads/2012/10/02_loetsch.pdf ''Die Sorben als nationale Minderheit in Deutschland''] (nimski) * [https://archive.is/20051228060649/http://kulturportal.maerkischeallgemeine.de/cms/beitrag/10306666/511139 Rozpšawa "Märkische Allgemeine" wó stawiznach Serbow (nimski ] * [https://web.archive.org/web/20111121073301/http://www.uni-potsdam.de/zfl/sorben_sose_2006/sorben_26_04_06_schurmann.pdf Uni Potsdam: Serby (nimski)] * [https://archive.is/20130212125144/http://www.wendisches-museum.de/index.php?option=com_content&view=article&id=11&Itemid=16&lang=de Serbski muzej (nimski)] * [http://www.sorben.de/kultura/Geschicht1.html Serby (nimski) ] ~~== Žrědła ==~~ ▲<references /> [[Kategorija:Łužyca]]

Stawizny Serbow: Rozdźěl mjazy wersijami