Handrij Zejler: Rozdźěl mjazy wersijami

'''Handrij Zejler''' -abo, nimski Andreas Seiler- (roź. 1. swěčkownegoswěckownego 1804 w Słonem Baršću blisko Budyšyna w Sakskej pla [[Budyšyn]]a – wum. 15. oktoberje 1872 we Łazu pla [[Wórjejce|Wórjejc]]) w Górnej Łužycy. Zejler) jo był górnoserbski basnikaŕ a ewangeliski faraŕ. Won płaśi ako załožaŕ modernego serbskego basnistwa a jo ako lyrikaŕ głowny zastupnik serbskeje romantiki.

Južo rany Zejler jo pśišeł do kontakta z idejami '''humanizma''' w swójom šulskem casu na Budyšyńskem gymnaziumje a jo se wotwót rozwijanju indiwidualizma rozsudnje wobwliwował. Lichota, rownosć a demokratija su byli póžedanja casa. Na gymnaziumje klasiska rěc jo se pěstowała nejdokradna. Nimska rěc jo se wužyła jano w nišych rědownjach a wucba jo wopśimjeła pisanje nastawkow, wuknjenje prawijenje, cytanje a zwucowanje w myslenju.

Romanika jo stojała za wójowanje wowó totalnosć žywjenja, wo nabóžny kosmos. Luźi su rozwili lubosć za maminu rěc, ludowe spiwy, bajki, pśisłowa, žorty a swójsku kulturu. Pódla łužyskich lyrikarjow ako Fichte, Gustav Theodor Fechner, Hermann Lotze, Friedrich August Carus a teke lyrikarjowu B.A.Koethe a K.B.Stempel Handrij Zejler jo pisał wjele (wětšy part serbiskich) bajkow a pěsnjow wob swoj studijny cas. W tych won se chyla pśeśiwo starym konserwatiwnym kněžarskim warstam pśez pśirownanje z pśirodu a wopyta pomagaś serbskemu ludoju pśi namakanju swójskeje nacionalneje identifikacije.

Hyšći mjaztym až swój studijny cas w '''Lipsku''' (1825-1829) won jo był nawjedujucy zastupnik serbskego studentskego zjadnośeństwa “Sorabija” a wudawaŕ swojogo casnika “Serbska Nowina”, kótaryž jo se rukopisnje spisał. Stakim Handrij Zejler jo se wuwojowałwuwójował nejwušu dobru poziciju na uniwersiśe, což jogo jo pomagał serbski lud pódprěś – aktiwny ako redaktor a teke ze swojim basnistwom.

W lětach wot 37 lětow Zejler jo nastupił amt ako faraŕ 1835 we Łazu, to jo małe město w Gornej Łužycy w Saksej, kenž ma 6200 wobydlarjow. Łaz lažy jano 15km pódpołdnjowy wot Worjejcow, ale licy k pódpołnocnem źěłoju wokrejsa Budyšyna. Handrij Zejler jo swojej łužyskej domowni zwěrny wóstał až do kóńca swójogo žywjenja a jo we Łazu załožył familiju. Wósebne pśijaśelstwo jogo jo zwězał ze synom wucabnikojskeje familiji, '''Jan Arnošt Smoler''' (1816-1884). Pózdźej Smoler jo był centralna wjednistwowa wosobawósoba serbskego nacionalnego žywjenja a jo pśewzeł redakciju tyźenika wot Zejlera. We Łazu Handrij Zejler jo teke namakał burow, rucnikarjow a pśekupcow, kótarež jogo su wažyli dla swójich idejow a myslow, jogo su podprěli, cesćili a dowěrili.

Wjerašk swójogo publicistiskego źěła jo był wudaśe tyźenika '''“Tydzenska Nowina”''' (wot 1842), kenž won jo nawjedował ako redaktor wotwót 1848. Handrij Zejler jo se teke wuzwólił ako pśedsedaŕ komiteja wot serbskich patriotow a wědomnostnikow, kotarežkótarež su se zmakali za pśigotowanje swojskegoswójskego wědomnostnego towaristwa. Po załoženju '''“Maśicu Serbsku”''' 1847 won jo był cłonk pśedsedarstwa. “Maśica Serbska” jo se była k nejwažnjejšych nakładnistwowych instituciji takego casa; wona jo se rozměła ako towaristwo za kubłanje serbskego luda a ako spěchowaŕ cełych serbskich kulturnych a wědomnostnych procowanjow a institucijow.

Zejler jo pisał wušej 200 fabulow z etniskim-moraliskim a teke towarišnosć-kritiskim wopśimjeśim. Někotare takich fabulow won jo wózjawił w zběrce Maśiceje Serbski 1855. Dokulaž pśi wjele serbskich gibanjow a procowanjow nastaś njepóznaty jo se cesto wopokazało nuznje w politiskich pšašanjach, Handrij Zejler jo dłujko nastał njepoznatynjepóznaty a njewumarkowany.

Swóje źiwadłowe graśa a spiwy su se mjazy drugim wot '''Jana Bartka''' (1821-1900) pśedstajili a swojeswóje serbske basni, fabule a pěsni su se dopołnili wotwót zasejbasnistwow ('''Kito Lorenc, Jurij Brězan, Elke Nagel''', Handrij Zejler sam).

Po smjerśi Zejlera (1871) profesor [[Arnošt Muka]] jo wudał wubraśe wotwót spisow Zejlera w styrich zwězkach mjazy 1883 a 1891. Cełycki pśistupnje jo Lucija Hajnec spis cynił ze zgromaźonymi spisami ze sedymi zwězkami, kótarež su se wudawali mjazy 1972 a 1996.

[1]# Handrij Zejler: Spěwaś njejsom zabył, Ludowe nakładnistwo Domowina Budyšyn, 1974, Na serbsku Łužycu, S.11