Geografiske koordinaty: Rozdźěl mjazy wersijami

Z '''geografiskimi koordinatami''' ([[geografiska šyrina]] a [[geografiska dlinina]]) dajo se połoženje dypka na [[zemja|zemi]] wopisaś. Zemja rozdźělujo se pśi tom do 360 stopnjow dlininy a 180 stopnjow šyriny. [[Stopjeń dlininy|Stopnje dlininy]] běže psezpśez [[Pódpołnocny pol|pódpołnocny]] a [[Pódpołdnjowy pol|pódpołdnjowy pol]], [[Stopjeń šyriny|stopnje šyriny]] paralelnje k [[Ekwator|ekwatoroju]].

W 18. a 19. stolěśu su geodety wětše regionalne wótchylenja [[Zemska pódoba|zemskeje pódoby]] wót ''idealnego elipsoida'' pśez to wurownowali, až wóne su we wótpowědnych stronach ''[[nejlěpjej pśizamknjecy se elipsoid]]'' wulicyli, aby se derje na pówjerch zemje we wótpowědnych stronach "zlagnuł". SrjeźišćoSrjejźišćo takego elipsoida njejo se z masowym srjeźišćomsrjejźišćom zemje kšyło, wobwjertna wós wšak jo paralelnje k zemskej wósy. Koordinatowy system jo w pśirunanjupśirownanju k drugim takim elipsoidam "pśesunjony" a "zekśiwjony". Tak su źasetki geodetiskich systemow (póśěgowych systemow za kórty) nastali. Z wuwijanim [[Global Positioning System|satelitoweje nawigacije]] jo se dejał swětodaloko jadnotny system napóraś, něntejšny [[WGS84]].

Koordinaty daju se z pomocu gódneje transformaciskeje softwary z jadnogo systema do drugego pśelicyś. Taka softwara musy parametry wopśimjeś, kótarež definěruju wótchylenje póśěgowych systemow jadnogo wót druegodrugego resp. wót WGS84 z tak wusokeju kaž móžno dokradnosću.

* Cera, kótaraž wótpowědujo dlininowej minuśe, jo na ekwatorje teke 1,852&nbsp;km, pomjeńšujopómjeńšujo se wšak do pola z [[Sinus a kosinus|kosinusom]] geografiskeje šyriny až na nul. Wóna jo pótakem ''wót šyriny wótwisna''. W Europje lažy cera mjazy 1,0&nbsp;km a 1,5&nbsp;km (glejglědaj teke [[Wótšyrjenje|wótšyrjenje]]<ref>Pśełožowańske naraźenje, glejglědaj nimski terminus [[:de:Abweitung|Abweitung]]</ref>).

Pśirodne koordinaty (astronomiska šyrokosć φ a astronomiska dłujkosć λ) daju se pśez [[Astronomiske póstajenje pozicije|astronomiske póstajenje pozicije]] zwěsćiś. Póśěguju se na napšawdny [[Lotowy směr|lotowy směr]] pśi měrjeńskem dypku. [[Elipsoidiske koordinaty]] (B, L – teke geodetiske koordinaty pomjenjone) póśěguju se na směr [[Normala|normale]] wužywanego referencnego elipsoida. Diferenca mjazy lotowym směrom a elipsoidoweju normalu jo zwětšego mjeńša ako 10″ a groni se [[Lotowe wótchylenje|lotowe wótchylenje]]. Zwětšego njeběžy anidaniž lotowy směr anidaniž elipsoidowa normala pśez srjeźišćosrjejźišćo zemje.

Jolic stajaju se jano snadne wupominanja na dokradnosć, na&nbsp;pś. pśi zwobraznjenjach kórtow we wjelgin małych měritkach, pśibližujo se zemske śěleso za zjadnorjenje pśez kulu. W toś tom paźe wótpowědujotej geografiska šyrina a dlinina [[Kulowe koordinaty|kulowym koordinatam]]. Jano pótom jo šyrina kutow w srjeźišćusrjejźišću zemje mjazy ekwatorom a pytanym dypkom.

Južo [[Claudius Ptolemeus]] jo w swójom źěle [[Geographike Hyphegesis]] wokoło 150 pó Chr.n. stopnjowu seś ze stopnjami dlininy a stopnjami šyriny wužył. Jogo nulowy meridian jo był až do 19. stolěśa zwětšego wužyty [[Ferro-Meridian]] pśez nejpódwjacornjejšy zemski dypk, kótaryž jo tegdy znaty był. Dla wjele pśemałeje kalkulacije zemskeje wobměry (neźi 30.000 km město 40.000 km) njewótchylaju jogo pódaśa ku geografiskej dlininje wó 18°3', ale w srjeźnejsrjejźnej Europje wó wěcej ako 24° wót togo, kótaryž póśěgujo se na [[Nulowy meridian|Greenwich]]. Jogo pódaśa wó šyrinje laže z njejasnych pśicynow nad korektnymi.<ref>[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Periods/Roman/_Texts/Ptolemy/2/10.html Claudios Ptolemaios: Geographike Hyphegesis, kap. 10. Germania Magna (Pśirownaj stopnjowe pódaśa z tych źinsajšnych kórtow)]</ref> Na jadnom boce pasujo k pśemałemu zemskemu pśerězkoju Ptolemeusa, na drugem boce by dejało, pśi jogo pśemało wuliconem wótstawku mjazy słyńcom a zemju, 1210 zemskich radiusow ze stawa słyńca, na pśemały stopnjowy wótstawk wót ekwatora suźiś.

Mjaztym až meridian w Greenwichu jo se pśesajźił, jo se kutowa měra Gon a rozdźělenje do 400° ku geodetiskemu standardoju w srjeźnejsrjejźnej Europje wuwiła. Krejzne rozdźělenje do 360° rozmějo se źinsa cesto jano wobgranicowane ako terestristiske stopnjowe rozdźělenje ''(stopnjowa seś)''.