Geografiske koordinaty: Rozdźěl mjazy wersijami

Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
Michawiki (diskusija | pśinoski)
Keine Bearbeitungszusammenfassung
Xqbot (diskusija | pśinoski)
S r2.7.3) (bot změnił: la:Coordinatae geographicae; kosmetiske změny
Rědka 1:
[[Dataja:WorldMapLongLat-eq-circles-tropics-non.png|thumb|440px|Swětowa kórta z cerami za geografiske šyriny a dlininy w [[Kartografiska projekcija|projekciji]] Eckert-VI]]
 
Z '''geografiskimi koordinatami''' ([[geografiska šyrina]] a [[geografiska dlinina]]) dajo se połoženje dypka na [[zemja|zemi]] wopisaś. Zemja rozdźělujo se pśi tom do 360 stopnjow dlininy a 180 stopnjow šyriny. [[Geografiska dlinina|Stopnje dlininy]] běže pśez [[Pódpołnocny pol|pódpołnocny]] a [[Pódpołdnjowy pol|pódpołdnjowy pol]], [[Geografiska šyrina|stopnje šyriny]] paralelnje k [[Ekwator|ekwatoroju]].
 
== Koordinatowy system ==
Rědka 8:
Do zachopjeńka 20. stolěśa su w rozdźělnych krajach rozdźělne nulowe meridiany nałog byli (na pś. [[Ferro-Meridian]] wót [[El Hierro]] a [[Parisowy meridian]]), źinsa wužywa se swětodaloko [[Royal Greenwich Observatory|Greenwichowy meridian]] (gwězdarnja w [[London]]je).
 
Pśi dokradnem póstajenju pozicije dej se na to źiwaś, až zemja njejo kula, ale pśibližnje [[Elipsoid|elipsoid]], což by mógło pśesunjenja městnow wó až k 20 km wustatkowaś. Teke mógu geografiske koordinaty, pó kraju, rozdźělne póśěgowe systemy měś, kótarychž [[Referencny elipsoid|referencne elipsoidy]] su regionalnemu póloju śěžnosći ([[Geoid]]) pśiměrjone. Mjazynarodnje wužywa se źinsa zwětšego [[World Geodetic System 1984]] (WGS84).
 
== Kórty ==
Rědka 23:
* Pó DIN 13312, płaśiwy za lětarstwo a namórnistwo, skrotcujo se geografiska šyrina z ''Lat'' abo staršej z φ, geografiska dlinina z ''Lon'' abo λ. ''B'' a ''L'' njewótpowědujotej normje.
* Šyrinowa minuta wótpowědujo na pówjerchu zemje cerje wót 1,852 km a definěrujo dłujkosć [[Mórska mila|mórskeje mile]].
* Cera, kótaraž wótpowědujo dlininowej minuśe, jo na ekwatorje teke 1,852&nbsp;km, pómjeńšujo se wšak do pola z [[Sinus a kosinus|kosinusom]] geografiskeje šyriny až na nul. Wóna jo pótakem ''wót šyriny wótwisna''. W Europje lažy cera mjazy 1,0&nbsp;km a 1,5&nbsp;km (glědaj teke [[Wótšyrjenje|wótšyrjenje]]<ref>Pśełožowańske naraźenje, glědaj nimski terminus [[:de:Abweitung|Abweitung]]</ref>).
 
=== Rozměrjenje kraja ===
W [[Rozměrjenje kraja|rozměrjenju kraja]] su dokradnosći na centimetry póžědane – togodla njedosega pódaśe we [[Wobłukowa sekunda|wobłukowych sekundach]], dokulaž jadna wobłukowa sekunda (1″) wótpowědujo pśibližnje 31&nbsp;m (šyrinowe pódaśe) resp. 20&nbsp;m (dlininowe pódaśe w Europje). W Nimskej jo se dotychměst połoženje [[Kšuty dypk|kšutych dypkow]] na milimetry dokradne ako [[Koordinata Gauß-Krüger|koordinata Gauß-Krüger]], póśěgowane na [[Besselowy elipsoid]] pódało, resp. na stronach [[Nimska demokratiska republika|NDR]], wót 1950ych lět, póśěgowane na [[Elipsoid Krassowski|elipsoid Krassowski]]. Wót 1990ych lět pśewjeźo se pśestajenje na [[UTM-Koordinatensystem|UTM-koordinaty]] w [[ETRS89]]-systemje, póśěgowane na [[GRS80]]-elipsoid.
 
== Pśirodne, astronomiske, elipsoidiske, geodetiske koordinaty ==
Pśirodne koordinaty (astronomiska šyrokosć φ a astronomiska dłujkosć λ) daju se pśez [[Astronomiske póstajenje pozicije|astronomiske póstajenje pozicije]] zwěsćiś. Póśěguju se na napšawdny [[Lotowy směr|lotowy směr]] pśi měrjeńskem dypku. [[Elipsoidiske koordinaty]] (B, L – teke geodetiske koordinaty pomjenjone) póśěguju se na směr [[Normala|normale]] wužywanego referencnego elipsoida. Diferenca mjazy lotowym směrom a elipsoidoweju normalu jo zwětšego mjeńša ako 10″ a groni se [[Lotowe wótchylenje|lotowe wótchylenje]]. Zwětšego njeběžy daniž lotowy směr daniž elipsoidowa normala pśez srjejźišćo zemje.
 
Jolic stajaju se jano snadne wupominanja na dokradnosć, na&nbsp;pś. pśi zwobraznjenjach kórtow we wjelgin małych měritkach, pśibližujo se zemske śěleso za zjadnorjenje pśez kulu. W toś tom paźe wótpowědujotej geografiska šyrina a dlinina [[Kulowe koordinaty|kulowym koordinatam]]. Jano pótom jo šyrina kutow w srjejźišću zemje mjazy ekwatorom a pytanym dypkom.
Rědka 46:
 
''Nouvelle Triangulation de la France'', kótaraž źo na měrjenja wót [[Jacques Cassini]] a [[Jean Dominique Comte de Cassini]] z casa do 1793 slědk, jo se w běgu [[Metriski system jadnotkow#Zawjeźenje metriskego systema|metrifikacije]] (pśestajenje wšych relewantnych měrow na
[[Meter|meter]] ako standard) wotměła. Nulowy meridian běžy pśez Paris, tak až „Old Royal Observatory“ w Greenwichu lažy pla 2°&nbsp;20′&nbsp;14,025″&nbsp;W (NTF), pódany w nowostopnjach. To wopśimujo teke decimalne rozdźělenje [[Stopnjowa měra|stopnjoweje měry]] do nowostopnjow, ''grades (nouvelle)'', źinsa pó kazni ako [[Gon]] (1 [[połnokut]] = 400 nowostopnjow).
 
Mjaztym až meridian w Greenwichu jo se pśesajźił, jo se kutowa měra Gon a rozdźělenje do 400° ku geodetiskemu standardoju w srjejźnej Europje wuwiła. Krejzne rozdźělenje do 360° rozmějo se źinsa cesto jano wobgranicowane ako terestristiske stopnjowe rozdźělenje ''(stopnjowa seś)''.
Rědka 52:
== Dokłady ==
<references/>
== Eksterne wótkaze ==
* [http://www.kowoma.de/gps/geo/laengenbreitengrad.htm Stopnje dlininy a stopnje šyriny jadnorje wujasnjone] (nimski)
* [http://www.webkuehn.de/hobbys/wikipedia/geokoordinaten/index.htm Geografiske koordinaty z nastawkow Wikipedije] (nimski)
Rědka 111:
[[ko:지리 좌표계]]
[[ky:Географиялык координаталар]]
[[la:CoordinataCoordinatae geographicageographicae]]
[[lij:Coordinæ geografiche]]
[[lmo:Cuurdinad geugrafich]]