Šach

Zakładna pozicija

Šach jo klasiske delkowe graśe za dwa grajarja. Grajo se na šachowej delce (šachownica), kótaraž se do 8 × 8 běłych a carnych pólow źěli. Wobej grajarja (běły a carny) matej na zachopjeńku 16 figurow - dwa torma, dwa kónika, dwa běgarja, jadnu damu, jadnogo krala a wósymjo burikow.

Pšawidła graśa

Figury

Kral

Kral jo nejwažniša figura, bźez njej njejźo graś.

Kral móžo śěgnuś jano wo jadno polo w kuždem směrje.

Dama

Dama jo druga nejwažniša figura. Wóna jo za 10 burikow.

Dame móžo śěgnuś tak dłujko polow daloko ako co w kuždem směrje.

Torm

Torm jo tśeša nejwažniša figura. Wón jo za 5 burikow.

Torm móžo śěgnuś tak dłujko polow daloko ako co w rownem směrje.

Běgaŕ

Běgaŕ jo za tśi buriky. Běgaŕ jo lěpšy we wótewrěnych pozicijach.

Běgaŕ móžo śěgnuś tak dłujko polow daloko ako co w diagonalnem směrje.

Kónik

Kónik jo za tśi buriky. Kónik jo lěpšy we zacynjonych pozicijach.

Móžnosći kak móžo kónik śěgnuś.

Burik

Na zachopjeńku źo burik wo jadno abo dwě poli. Pón jano wo jadno polo. Burik bjerjo diagonalnje jano wo jadno polo. Gaž pśijźo na kóńc šachownice, wón se móžo wuměniś za damu, torm, běgarja abo kónika.

Móžnosći kak móžo burik śěgnuś.

Burik bjerjo diagonalnje jano wo jadno polo. Móžo torm abo kónika wześ.

En passant: Za tym ako carny burik jo dwojaki śěg z pola c7 na polo c5 scynił a wón jo šeł pśez wobgrozone polo c6, móžo běły burik na c6 se stajiś a carnego burika z pola c5 wześ.

Notacija

Algebraiska notacija

• Dolnoserbski: K = Kral, D = Dama, T = Torm, B = Běgaŕ, S = Kónik(Skokaŕ), Burik njama pismik.
• Górnoserbski: K = Kral, D = Dama, W = Wěža, B = Běhar, S = Konik(Skakar), Burik.
• Nimski: K = König, D = Dame, T = Turm, L = Läufer, S = Springer
• Mjazynarodnje: K = Kral (King), Q = Dama (Queen), R = Torm (Rook), B = Běgaŕ (Bishop), N =Kónik (Knight).
• Rusojski: Кр(Kr) = король (♔),Ф(F) = ферзь (♕),Л(L) = две ладьи (♖),С(S) = два слона (♗),К = два коня (♘) и восемь пешек (♙)

• Normalny śěg:„−“
• Gaž figura bjerjo:„x“
• Šach:„+“
• Dwojošach:„++“
• Mat:„+++“, "‡" abo „#“
• Mała rošada:„0–0“
• Wjelika rošada:„0-0-0“

Dłujka

Pśikłady:

• Kf1-f2
• Dd8-a5+
• Te1xe8+
• Td8-d1+++
• Ta1-d1
• Bf1-c4
• Sb8-d7
• e2-e4
• e7-e8D
• a4xb5
• 0–0
• 0-0-0

Krotka

Pśikłady:

• K-f2
• D-a5+
• Txe8+
• T-d1+++
• Ta-d1 (pśikład gaž mógu dwě figurje na samske městno,napśikład buźo drugi torm na f1)
• B-c4
• Sb-d7 (pśikład gaž mógu dwě figurje na samske městno,napśikład buźo drugi kónik-skokaŕ na f6 )
• e4
• e8D
• axb5
• 0–0
• 0-0-0

Mat

"mat šaparja"

Mat jo, gaž pśeśiwnik ma šach a daniž njamóžo daś pśed krala žednu figuru daniž graś z kralom. To jo kóńc partyje. Chto jo dał mat, ten jo dobył. Kóńc partyje móžo byś teke remiza. Gaž nichten njejo dobył.

Pśikład matu - mat błazanow

Žrědła

• Nimska wikipedija
• Česka wikipedija
• Grajom šach za klub 30 lět