Atom

Atom jo nejmjeńšy strukturny źělk materije, kótaryž se njedajo chemiski dalej źěliś. Pśisamem ceła nas wobdawajuca žywa a nježywa materija wobstoj z atomow abo ionow. Kosmologiski wiźone jo to ale rědša forma materije. Pśewažujo plasma, z kótaregož wobstoje gwězdy, a hypotetiska carna materija.

Zjadnorjony model heliuma: elektrona (žołtej) wobkružujotej jědro, kótarež wobstoj z neutronowo (zelenej) a protonowo (cerwjenej).

Natwaŕ atoma

Atom wobstoj z jědra a elektronoweje wobalki. Jědro wobstoj z protonow (pozitiwnje lodowane) a neutronow (neutralnje lodowane). Wobalka wobstoj z elektronow (negatiwnje lodowane) . Elektrony wobkružuju jědro na wšakich „cerach“, kótarež wótpowěduju rozdźělnym energetiskim niwowam elektronow. Radius toś tych „cerow“ resp. elektronoweje wobalki jo, z jadnab 10-10 m, źaseś tysac razow wětšy ako radius jědra (10 –14 m). Atomy su pótakem wjelgin małke. Włos cłowjeka jo na pś. něźi 1 milion wuglikowych atomow šyroki.

Gaby był atom tak wjeliki ako jedna katedrala, by jědro było małke ako mucha. Ale skóro ceła masa atoma koncentrěrujo se w jědrje, kótarež zaběra jano biliardowy źěl cełego atoma. To wóznamjenijo, až wobstoj atom pśisamem jano z proznego ruma.

Iony

Jolic rowna se licba elektronow licbje protonow, jo atom dogromady neutralnje lodowany, nawopak jadna se wó iony (kation - pozitiwnje lodowany ion abo anion - negatiwnje lodowany ion).

Elementy

Atomy ze samskeju licbu protonow, słušaju k tomu samskemu elementoju. Toś tu licbu pomjenijomy licba pórěda. Pó licbje pórěda su elementy w periodowym systemje rědowane.

Izotopy

Tšocha neutronow jadnogo elementa móžo wariěrowaś, jadna se pón wó rozdźělne izotopy elementa. Izotopy wóźika (chemiski symbol H) su protium (jano jaden proton), deuterium (proton a neutron) a tritium (proton a dwa neutrona). Protium jo z 99.985% nejcesćejšy izotop wóźika.