Epika
Epika (z grichiskego επική (ποίησις) "k eposu słušajuce basnjenje") jo pódla dramatiki a lyriki jadna z tśoch družynow literatury a wopśimjejo wulicujucu literaturu we weršowej abo prozowej formje.
Do poetiki 18./19. stolěśa jo była epika pomjenjowanje za wuměłstwo eposa. Z pśiběrajucym rozrědowanim episkego basnistwa w 19. stolěśu a wuwijanju proze jo se chopiło wšykne žanry wulicujuceje literatury do epiki licyś. Epika se rozeznawa wót dramatiki a lyriki w zakładnych pśiznamjenjach wugótowanje, komunikacija a wašni funktioněrowanja. Do tych pśiznamjenjow słušaju:
- Wulicowanje ako charakteristiska forma pósrědnjenja mjazy awtorom a cytarjom abo słucharjom, pśi comž se wulicujo z wida wulicowarja abo figury (wulicowańska perspektiwa).
- Wuwědobnjenje tšojenja ako zachadnosć abo njewězane wobchadanje z casom (wulicowarski cas).
- Wugótowanje towarišnostnych poměrow.
- Wopisowanje indiwiduelnych tšojenjow, dožywjenjow (stream of consciousness).
Do prědnych episkich formow słušaju na pśikład napisma na wěcach, kenž tu wěc rozkładu (epigram) a teke wuše formy (gnomy, gronka, elegije). W kosmogonijach a teogonijach a mystiskich wucbach wó gójenju dostanjo epika tšochu wěcej poetiski raz, pśeto se pśedstajijo pśirodne tšojenje w personifikowanych statkach a tšojenjach. Za formy bajka, powěsć a legenda płaśi to tejerownosći. Až do kóńca 18. stolěśa póstajujo epos pśiznamjenja toś tych formow.
W pśechodnej fazy wót feudalneje do byrgarskeje towarišnosći jo se epika zasadnje změniła a jo w Europje pśejšła wót weršoweje do prozoweje epiki. Aby ten diferencěrowany swět se zapśimnuł a wulicowaś dał, su byli notne nowe wulicowańske formy. K nim słuša na pśikład roman. Rownocasnje su nastali dla industrializacije lěpše móžnosći za rozšyrjowanje a twórjenje literatury. Z tym jo se póspěšyło wuwiśe literarnych formow, tak su nastali nowela, glosa, krotkopowěźeńko a short story.
Epika groni "nagrono" abo "wulicowańko". Krotkopowěźeńka, wulicowańka, nowele a romany su nejwěcej woblubowane a rozšyrjone episke formy, wó kótarychž se tež w medijach rozpšawja a diskutěrujo. Casniki a tyźeniki wobjadnawaju pšawidłownje nowe wudaśa z recensijami. W telewiziji se wusćełaju diskusijne koła wó knigłach a awtorach. Nejwěcej wuznamnej tšojeni wokoło knigłow stej Knigłowe wiki w Frankfurśe na zachopjeńku oktobra a pósćenje Nobelowego myta za literaturu.