Piwo

Piwo jo alkoholiski napoj, kenž nastawa wót fermentacije pśetwórjonych zernkow (zwětšego w formje jacmjenjowego słoda). Něnto ako dodaśe do piwa wužywa se chmjel, kenž dajo górkosć, móžne su teke druge wobstatki ako na pśikład wěrce, płody, mjod. Fermentacija źo typiski wót piwowarskich droždźejow.

W Nimskej wětšyna sortow piwa ma mjazy 4,5% a 6% alkohola.

Słowo "piwo" jo wuznamjeniło w prasłowjańskej rěcy jadnorje "piśe", pótom jo se pśemjeniło na zapśimjeśe alkoholiskego napoja.

Wobstatki

Wóda

Za produkciju piwa jo notne wjele wódy: w piwarnje za 1 hl piwa wužywa se 3,7-10,9 hl wódy^[1]. Wětšyna z tej licy źo pak na myśe pśipšawy. W gótowym piwje wóda jo 90% wolumena.

Parametery wódy rozsuźuju wó tom, buźo-li wóna dobra za produkciju piwa. Póžedane parametery wótwisuju wót sorty piwa: na pśikład za piwa tipa stout wužywa se zwětšego twardu wódu, a za piwa tipa pilsner měku wódu.

Zernko

kłos jacmjenja
jacmjenjowy słod pśed sušenim
słod pó sušenju: śamny a jasny

librowanje słoda k piwarni Moninger

Zernko jo notne, aby daś material za fermentaciju. Typiski wužywa se jacmjenjowy słod, to groni, zernka słoda, kenž se moka, až zachopiju se klěś. Ga zernka se klěju, encymy w zernkach pśeměnjaju cukory w nich na jadnorjejše cukory, kenž mógu byś fermentěrowane wót droždźejow. Proces se pśistaja, sušecy zernka. Wšakoraki cas a temperatura sušenja dajotej słody wšakej barwy: wót jasnych do śamnych.

Casy wužywa se słoda z pšenicy abo žyta. Móžne su specialne wobstatki: cukor, rajs, majs, surowa pšenica, wužywane dokulaž su tuńše abo změnjaju charakteristiku piwa (na pśikład jogo šum abo barwu). Aby droždźeje mógli fermentěrowaś wobstatki, kenž njejsu słody a cukor, notne jo dodanje do piwa specielnych encymow.

Něnto wětšyna piwarnjow njeźěła słodu, ale kupujo jen.

Chmjel

Kubłanje chmjela w Hallertau w Bayerskej
Šyška chmjela

Chmjel jo w piwje wěrca za słod a aroma. Wušej togo chmjel konserwěrujo piwo.

Sorty chmjela źěle se tradicionelnje na sorty za górkosć a sorty za aroma. Chmjel móžo pśidawaś wjelgin wšakorake aroma. Chmjele z Nimskej, Českej a Pólskej maju aroma zela a kóruškow. Nowe sorty z Pódpołnocnej Ameriki mógu měś aroma citrusowych płodow abo mango.

Wjelgin rědko wužywa se za piwo fryšne šyški chmjela, dokulaž njejsu źaržate. Tradicionelnje jo se wužywało sušonych šyškow chmjela, něnto popularnej stej chmjelowy granulat a ekstrakt, kenž stej lažčejšej w transporśe a dlej źaržytej fryšnosć.

Droždźeje

Droždźeje pśidajo se, aby fermentěrowali cukor w alkohol a wuglikowy dioksid. W piwowarstwje wužywa se specielnego sorta droždźejow: piwowych droždźejow (Saccharomyces cerevisiae), kenž źěle se na droždźeje dolneje fermentacije a górneje fermentacije.

Droždźeje dolneje fermentacije daju "cysćejšy" aroma piwa, pśi comž droždźeje górneje fermentacije producěruju wěcej aromatiskich zwězkow wó wóni na pśikład płodow (banana, rjaschena) abo wěrcow (nalchen).

Rědko w fermentacije wobźěliju se druge mikroorganizmy. Belgiske piwa lambic se fermentěruju jano wót źiwych droždźejow z powětša. Pśi warjenju Berliner Weiße mimo droždźejow wobźěliju se mlocnokisalinowe bakterije.

Wjelike piwarnje maju swóje kubłanja droždźejow. Su teke firmy, kenž pśedaju wšake sorty droždźejow.

Jolic piwo jo pasteurizěrowane a filtrowane, źo na pśedań bźez droždźejow. Su pak piwa, kenž se pśedajo z žywymi droždźejami. Do takich piwow pśidajo se cukor za droždźeje, kótarež źěłaju w piwje drugu fermentaciju.

Gótowanje

Diagram za warjenje piwa

góruca wóda

zatrěwanje

filtrowanje

słod

chmjel

warjenje

wótpóranje
muta

pśidawanje
droždźejow
fermentacija
lěgowanje

chłoźenje

flaški

sudy

Stawizny

Zliceńka za piwo z Mezopotamiskeje z lěta 2050 pśed Kristusom

Piwo jo jaden z nejstaršych alkoholiskich piśow. Namakanki z Mezopotamiskeje z wokoło 4.000 lět pśed Kristusowym naroźenim pokazuju, až jo tam znali piwo. Sumery su pisali recepty za pśigótowanje piwa, piwo jo teke w eposu wó Gilgamešu. Su jo pili pśez słomku, dokulaž njejo było filtrěrowane a su byli w nim kuski zernka. W pśigótowanju jo se wobźělowali jano žeńske.

W Babilonje su gótowali wjele sortow piwa: z jacmjenja, pšenicy a dinkela.

Piwo jo było wažny źěl žywjenja w Egyptojskej. Źěłaśerje jo tam dostawali za zežywjenje klěb a piwo.

W Romje su znali piwo, pak su jo sebje nižej wažyli ako wino.

W srjejźowěku piśe piwa jo było powšykne; tencas piwo jo samo źiśam dawali. Tegdejše piwo jo pak měło mjenjej alkohola ako něnto, piśe wódy jo pśi tom było tšachotne dla bakterijow w njej. Dla słodu jo se dodawało do piwa wšake pśicynki. W kóńcu srjejźowěka chmjel jo zachopił byś nejpopularnjejšy pśicynk.

Pjerše šyroko nałožowane pšawo za piwo jo było Bayerske pšawo cystosći (Reinheitsgebot) z lěta 1516. Jo wóno groniło, až piwo dej se pśigótowaś jano z jacmjenjowego słoda, wódy a chmjela. Něnt góda se, až pśicyna takich wobgranicowanjow jo była, aby z jadnogo boka pšenica a žyto jo słužyli jano k pśigótowanju klěba, a z drugego boka, aby do piwa njejo se dodawało tšachotne zela. Piwo z pšenicy jo mógali pak pśigótowaś w kloštarjach.

Pśed 18. wěkom słod su sušyli nad wognjom z drjewa abo wugla, togodla piwa togo casa jo měli ako se zda aroma dyma. Pózdźej z nowu techniku jo se dało dostaś cysćejšy jasny słod, ale teke śamny słod bźez aroma dyma za piwa tipa porter a stout. Něnto jo słod z aroma dyma rědki a wužywany jano w specialnych piwach.

W 19. wěku su nastali wjele nowosći za piwo: dolna fermentacija a piwo typa "lager", wužyśe pasteurizacije. Louis Pasteur jo w lěśe 1857 wunamakał rolu droždźejow w fermentaciji piwa a jo se zachopiło slěźenje a sajźanje droždźejow. W 20. wěku jasne piwo tipa "lager" jo nastało nejpopularnjejše piwo na swěśe.

Něnto wětšyna šyroko pśedawanych piwow jo pasteurizěrowana a filtrowana. Pasteurizacija dajo piwoju dłujku fryšnosć, dokulaž zabija bakterije a druge mikroorganizmy. Filtrowanje dajo piwoju cystu barwu. Su pak kraje, źož wěsty późěl maju piwa z žywymi droždźejami, to groni bźez pasteurizacije a filtrowanja. Stej to na pśikład Belgiska a Wjelika Britaniska (źož takim piwam se groni "real ale").

Rozdźělenje

Jo wjele metodow rozdźělenja piwow. W nimskej jadna z nich jo pó zakładnej wěrcy, na pśikład połne piwo ma mjazy 11% a 15,9%, mócne wěcej ako 16% a tak dalej. Piwo źěle se teke mjazy drugim pó sorśe słoda (na pś. jasny a śamny), sorśe droždźejow, kenž fermentěruju piwo (na pś. dolneje a górneje fermentacije).

Engelski spisowaśel Michael Jackson jo w lěśe 1977 wudał knigły The World Guide To Beer, źož jo ako prědny kategorizěrował piwa na cełem swěśe. Jogo proca jo se měła wliw na wuwiśe slěźenja piwowych stilow.

Njefiltrowane česke jasne piwo dolneje fermentacije typa pilsner
Pšenicne piwo górneje fermentacije Hefeweizen
Śamne piwo pšenicne
Altbier z Düsseldorf
Stout, śamne piwo górneje fermentacije z Irskej
Engelske India Pale Ale
Chimay, belgiske mócne śamne piwo górneje fermentacije wót rěda Trapistow
Belgiske jasne piwa górnej fermentacije

Serwěrowanje

Nowocasne tocenje piwa z suda płunom w kjarcmje
Tradicionelna rěcna pompa za tocenje engelskego piwa
Tradicionelne tocenje piwa Schlenkerla z suda
"Multi tap" Délirium Café w Brussel
Sudy pśizamknjone k instalacije za serwěrowanje
Oktoberfest w Münchenje, nejwětšy festiwal piwa na swěśe

Wótbywanišća

Nejwětše pśedewześe warjece piwo jo belgisko-brazilske Anheuser-Busch InBev^[2], wobsejźaŕ markow Budweiser, Corona, Beck's, Leffe a Stella Artois. Druge město ma SABMiller, wobsejźaŕ markow Grolsch, Miller, Pilsner Urquell a Tyskie. Tśeśe pśedewześe jo nižozemske Heineken, wobsejźaŕ markow Amstel, Heineken, Moretti, Zagorka a Żywiec.

Nejwětšy importer piwa na swěśe jo USA, nejwětšy eksporter jo Mexiko. Nimska jo tśeśi nejwětšy eksporter na swěśe.