Handrij Zejler: Rozdźěl mjazy wersijami

'''Handrij Zejler''' -abo nimski Andreas Seiler- (roź. 1. swěčkownego 1804 w Słonem Baršću blisko Budyšyna w Sakskej pla [[Budyšyn]]a – wum. 15. oktoberje 1872 we Łazu pla [[Wórjejce|WórjejcowWórjejc]]) w GornejGórnej Łužycy. Zejler jo był górnoserbski basnikaŕ a ewangeliski faraŕ. Won płaśi ako załožaŕ modernego serbskego basnistwa a jo ako lyrikaŕ głowny zastupnik serbskeje romantiki.

Handrij Zejler jo se naroźił ako syn chudego budkarja a studnarjastudnjarja Jana Zejlera. Južo jogo starki Jan Jakub Zejler (1746 naroźił) jo śěgnuł z Bolborca do Słonego Baršća, źož won jo se ženił Pětru Rjenču. Ze ženja su dostali tśi źiśi: Jan, Hana a Michał. Jan Zejler jo se naroźił dnja 30.11.1767 a zěmrełzemrěł dnja 26.9.1844; won jo se zalubował do Marje (13.4.1773-18.8.1847). Zgromadnje wonej stej teke měłej tśi zíśiziśi: nejpjerwjej Handrij (1804), pótom źowku Marju a syna Jan Michał (1806-1811).

Wjas Słony Baršć jo měła wjele kraja: 350 hektarjowhektarow a w lěśe 1837 jano 148 luźi tam sujo bydlilibydliło, a to 86 ewangelskichewangeliskich a 62 katolskich. Burske žywjenje, wuska zwjazanosćzwězanosć z rolu, rolnikarske źěła a swěźenje su wobwliwowali mysli wobydlarjow w takem casu. Su dostali swojswój wuraz w jich wobraznej serbskej rěcy. To jo był swět, w kotarymžkótarymž Handrij Zejler jo narostał. Jogo bajki wobrazuju burske žywjenje a serbske ludowe spiwy su dalej pěstowali a spěchowali jano z nejwěstym spiwarjom.

Swoju domownju Zejler jo lubował, kotaregožkótaregož wonwón jo w młodych lětach ducy ze Słonego Baršća wuraz dał w [[serbska hymna|serbskej hymny]] '''''Na serbsku Łužycu''''':

Handrij Zejler jo do šule chojźiłchójźił do Bolborca a do Wulkego Wjelkowa. Šuli stej w pietistiskem casu załožowatej a togodla wukniki su se wotkubłaliwótkubłali w '''pietistiskem duchu''': Wopokazanje wěry w praktiskem pobožnjenju a žywe dožywjenja wěry.

Južo rany Zejler jo pśišeł do kontakta z idejami '''humanizma''' w swojomswójom šulskem casu na Budyšyńskem gymnaziumje a jo se wot rozwijanju indiwidualizma rozsudnje wobwliwował. Lichota, rownosć a demokratija su byli požedanjapóžedanja casa. Na gymnaziumje klasiska rěc jo se pěstowała nejdokradna. Nimska rěc jo se wužyła jano w nišichnišych rědownjach a wucba jo wopśimjeła pisanje nastawkow, wuknjenje prawijenje, cytanje a zwucowanje w myslenju.

Za tym až Handrij Zejler jo skóńcnje se rozsuźił za studium teologije, won jo pśišeł do Lipska 1825 za se zaběraś z wědomnosću ducha. How ideje słowjańskeje romantiki wot wosebnegowósebnego identiskego filozofa Schellinga, po kotarejžkótarejž stej pśiroda a duch identiskej, jogo su zagorjeli.

Romanika jo stojała za wojowanjewójowanje wo totalnosć žywjenja, wo nabožnynabóžny kosmos. Luźi su rozwili lubosć za maminu rěc, ludowe spiwy, bajki, pśisłowa, žorty a swojskuswójsku kulturu. PodlaPódla łužyskich lyrikarjow ako Fichte, Gustav Theodor Fechner, Hermann Lotze, Friedrich August Carus a teke lyrikarjowu B.A.Koethe a K.B.Stempel Handrij Zejler jo pisał wjele (wětšy part serbiskich) bajkow a pěsnjow wob swoj studijny cas. W tych won se chyla pśeśiwo starym konserwatiwnym kněžarskim warstam pśez pśirownanje z pśirodu a wopyta pomagaś serbskemu ludoju pśi namakanju swojskejeswójskeje nacionalneje identitacijeidentifikacije.

Bajki ako na pśikład [[Basni Handrija Zejlera|“Pśeśiwnikam postupa”]] abo [[Basni Handrija Zejlera|“Słyńco-lichota”]] (1848) http://dsb.wikipedia.org/wiki/Basni_Handrija_Zejlera wobźěłaju pśedewšym patriotiske mysle, kotarežkótarež su nastali pśez byrgarskebergarske rewolucionarne gibanje w Nimskej w 19. stolěśu. Zejler jo se naźeł na socialne a nacionalne lichoty za swojogoswójogo luda. W bogatej licbje teke bajki su se pozdźejpózdźej byli znate ako spiwy a su se skomponěrowali, na pśikład “Lubka leluja”.

Hyšći mjaztym až swojswój studijny cas w '''Lipsku''' (1825-1829) won jo był nawjedujucy zastupnik serbskego studentnegostudentskego zjadnośeństwa “Sorabija” a wudawaŕ swojogo casnika “Serbska Nowina”, kotaryžkótaryž jo se rukopisnje spisał. Stakim Handrij Zejler jo se wuwojował nejwušu dobru poziciju na uniwersiśe, což jogo jo pomagał serbski lud podprěśpódprěś – aktiwny ako redaktor a teke ze swojim basnistwom.

Wopśimjeśa casnika su byli mjazy drugim wuslědki swojeje folkloristiskeje zběrki, slěźeńske wuslědki rěcneje wědomnosći a swojskeswójske basni.

W lětach wot 37 lětow Zejler jo nastupił amt ako faraŕ 1835 we Łazu, to jo małe město w Gornej Łužycy w Saksej, kenž ma 6200 wobydlarjow. Łaz lažy jano 15km podpołdnjowypódpołdnjowy wot Worjejcow, ale licy k podpołnocnempódpołnocnem źělojuźěłoju wokrejsa Budyšyna. Handrij Zejler jo swojej łužyskej domowni zwěrny wostałwóstał až do kóńca swojogoswójogo žywjenja a jo we Łazu załožył familiju. WosebneWósebne pśijaśelstwo jogo jo zwězał ze synom wucabnikojskeje familiji, '''Jan Arnošt Smoler''' (1816-1884). PozdźejPózdźej Smoler jo był centralna wjednistwowa wosoba serbskego nacionalnego žywjenja a jo pśewzeł redakciju tyźenika wot Zejlera. We Łazu Handrij Zejler jo teke namakał burow, rucnikarjow a pśekupcow, kotarežkótarež jogo su wažyli dla swojichswójich idejow a myslow, jogo su podprěli, cesćili a dowěrili.

Wjerašk swojogoswójogo publicistiskego źěła jo był wudaśe tyźenika '''“Tydzenska Nowina”''' (wot 1842), kenž won jo nawjedował ako redaktor wot 1848. Handrij Zejler jo se teke woliłwuzwólił ako pśedsedaŕ komiteja wot serbskich patriotow a wědomnostnikow, kotarež su se zmakali za pśigotowanje swojskego wědomnostnego towaristwa. Po załoženju '''“Maśicu Serbsku”''' 1847 won jo był cłonk pśedsedarstwa. “Maśica Serbska” jo se była k nejwažnejnejwažnjejšych nakładnistwowejnakładnistwowych instituciji takego casa; wona jo se rozměła ako towaristwo za kubłanje serbskego luda a ako spěchowaŕ cełchcełych serbskich kulturnych a wědomnostnych procowanjow a institucijow.

Zejler jo pisał wušej 200 fabulow z etniskim-moraliskim a teke towarišnosć-kritiskim wopśimjeśomwopśimjeśim. Někotare takich fabulow won jo wozjawiłwózjawił w zběrce Maśiceje Serbski 1855. Dokulaž pśi wjele serbskich gibanjow a procowanjow nastaś njepoznatynjepóznaty jo se cesto wopokazało nuznje w politiskich pšašanjach, Handrij Zejler jo dłujko nastał njepoznaty a njewumarkowany.

Zejler jo teke serbsku gramatiku wudał: “Orthografne Nazpomněnja” dnja 3. awg. 1827 w LipsčanskejLipsčańskej Serbskej Nowini:

SwojeSwóje źiwadłowe graśa a spiwy su se mjazy drugim wot '''Jana Bartka''' (1821-1900) pśedstajili a swoje serbske basni, fabule a pěsni su se dopołnili wot zasejbasnistwow ('''Kito Lorenc, Jurij Brězan, Elke Nagel''', Handrij Zejler sam).

Po smjerśi Zejlera (1871) profesor Arnošt Muka jo wudał wubraśe wot spisow Zejlera w styrich zwězkach mjazy 1883 a 1891. Cełycki pśistupnje jo Lucija Hajnec spis cynił ze zgromźonymizgromaźonymi spisami ze sedymi zwězkami, kotarežkótarež su se wudawali mjazy 1972 a 1996.