Bislamšćina
Bislamšćina, teke Bislama, jo jadna amtskich rěcow republiki Vanuatu a zrownju Lingua franca pód 108 rozdźělnych rěcow (wobej rěcy »Aore« a »Ifo« se wěcej njepowědatej), kótarež se w Vanuatu powědaju; 90 % Ni-Vanuatu (tak mjenjeju se wobydlarje Vanuatua) wužywa Bislama ako drugu rěc, 10 % – nejmjeńša młoda generacija z wobeju městow Port Vila a Santo – ako prědnu rěc; mimo togo se wót wěcej 1.200 luźi w Nowej Kaledoniskej powěda. Wóna licy k pacifiskim na engelšćinje bazěrowanym kreolskim rěcam. Dla stawiznow Vanuatua ma wjele požčonkow z Francojšćiny a z melanesiskich rěcow. Syntaksa jo mócnje melanesiski charakterizěrowana. Pó źělach jo Pijinoju (Salomony), Tokpisinšćinje (Papua-Neuguinea) a Broken of the Torres Strait (Queensland, Awstralska) pódobna.
Bislama Bislamšćina | ||
kraje | Vanuatu, Nowa Kaledoniska | |
powědarje | 210.000 | |
znamjenja a klasifikacija | ||
---|---|---|
klasifikacija | Kreolske rěcy
| |
pismiki | Łatyński alfabet | |
oficielny status | ||
oficielna rěc | Vanuatu | |
rěcne kody | ||
ISO 639-1: |
bi | |
ISO 639-2: |
bis | |
ISO 639-3 (SIL): |
bis | |
SIL-Code: | BCY |
ISO 639-1: | bi |
ISO 639-2: | bis |
Stawizny
wobźěłaśKupy źinsajšnego Vanuatua buchu pśed někotarymi tysac lětami wót Melanezičanow wusedlowane, kótarež su rozdźělne oceaniske rěcy na kupy pśinjasli. Wjele jsow su měli lěbda kontakt jaden k drugemu, tak až se wjelika wjelerakosć na rěcach wuwiwašo (Vanuatu ma nejwětšu rěcnu gustosć). Europejarje su pśišli akle w srjejźišću 19. lětstotka na kupy – nejmjeńša Brity a Francozarje, kótarež tam de:Sandelholz su nadejšli a sajźili. Wóne su rekrutěrowali wjele Ni-Vanuatuow k źěłu na plantažach cukorinow w Queensland. Za cas Drugeje Swětoweje wójny su musali wjele Ni-Vanuatuow na ameriskich wójaŕskich bazach źěłaś. Z wjelerěcneje situacije nastawašo nejpjerwjej engelski pidgin, kótaryž bu wót generacije ku generaciji dalej daty a k źinsajšnej kreolskej rěcy Bislama bywašo. Mě se góźi wót Beach-la-Mar wótwóźiś, kótarež sam z Francojskego biche de mer (mórski górki, nimski: Seegurke) póchada. W 19. lětstotku buchu mórske górki na kupach we wjelikem měrje žněte a sušone. Wót źěłaśerjow tegdy powědany pidgin bu z toś tom cynom asociěrowany, tak až se jo mě rěcy etablěrowało.
Situacija
wobźěłaśVanuatu jo (mimo na pś. Haitija) jaden mało statow, w kótarychž se jo kreolska rěc k amtskej rěcy cyniła. Pśicyna jo była wěsće, až su komunalne politikaŕje problem z engelšćinu abo francojšćinu njepowědajucym wobydlaŕstwom měli. Parlament, rozgłosowe wusćełanja, nowiny wužywaju pśedewšym Bislamšćinu. Akle něnto se w zakładnych šulach kraja zachopijo, teke Bislamšćinu wucyś.
Fonetika
wobźěłaśBislamšćina ma pěś wokalow, a to a, e, i, o, u. Mimo togo diftongi ae, oe a ao wustupuju.[1]
Bilabial | Labiodental | Alweolar | Palatal | Welar | Glotal | |
---|---|---|---|---|---|---|
Plosive | p b | t d | j /c/ | k g | ||
Nazal | m | n | ng /ŋ/ | |||
Frikatiw | f v | s | h | |||
Aproksimant | r /ɹ/ | y /j/ | w | |||
Lateralny aproksimant | l |
- Fonetiska wariacija
Wótwisnje wót regionalnych rěcow fonetiska wariacija wustupujo.[2]
- mjaz spiwnymi a njespiwnymi konsonantami, na pś.d a t, dok, tok (engelski: dog) "pjas", tok (engelski: talk)[2]
- rozeznawanje mjaz f a v, na př. Vanuatu, Fanuatu[2]
- kombinacije z eksploziwnego zuka a nazala, na pś. stampa, stamba (engelski: stump) "pjeńk"[2]
- rozeznawanje mjaz p a f, na př. pig, fig (engelski: pig) "swinja", faea, paea (engelski: fire) "wogeń"[3]
- wuwóstajanje h, na pś. biaen, bihaen (engelski: behind) "pó", harem, arem (engelski: hear) "słyšaś, cuś, ...", pśidaśe h, na pś. ae, hae (engelski: eye) "woko"[3]
Gramatika
wobźěłaśBislamšćina ma pódobne pronomeny kaž Tokpisinšćina.[4][5][6]
Singular | Dual | Trial | Plural | |
---|---|---|---|---|
1. ekskluziwny | mi (ja) |
mitufala, mituvala (wón/wona a ja) |
mitrifala (wobej a ja) |
mifala, mivala (wóni a ja) |
1. inkluziwny | - | yumitu(fala), yumituvala (ty a ja) |
yumitrifala (mój a ja) |
yumi (wy a ja) |
2. | yu (ty) |
yutufala (wej) |
yutrifala (wy tśi/tśo) |
yufala, yuvala (wy štyri/styrjo abo wěcej) |
3. | em (wón/wona) |
tufala, tuvala, tugeta (wonaj/wonej) |
trifala (wóni tśo/wóni tśi) |
ol, olgeta (wóni styrjo/wóni styri abo wěcej) |
Leksika
wobźěłaśBislama jo jadnora a harmoniska rěc z něźi 2.800 słowami. Głowny źěl leksika póchada z Engelšćiny 19. lětstotka, a to něźi 90 %. Zbytk póchada z lokalnych rěcow (něźi 3,75 %; na pś. nawita "tintowa ryba"), z francojšćiny (mjaz 6 a 12 %; na pś. pamplimus "pampelmuza") a drugich rěcow (něźi 0,25; z portugišćiny jo pikinini "źiśe")[7].
Pśikłady:
Bislama | Engelski | Nimski | Serbski |
---|---|---|---|
brij | bridge | Brücke | móst |
buluk | wot bullock | Ochse | woł |
masket | musket | Gewehr | stśělba |
giaman | staroeng. gammon | betrügen | wobšuźiś |
puskat | wot pussy cat | Katze | kócka |
Tank yu tumas | Thank you very much | Vielen Dank | Źěkujom se |
Yu gat…? | Do you have…? | Haben Sie/Hast Du ...? | Maš/Maśo ...? |
Mi wantem samting long kakae. | I am hungry/I want something to eat. | Ich bin hungrig. | Som głodny. |
Dla wliwa oceaniskich rěcow se jo změnjał teke cesto wóznam z Engelšćiny póchadajucych słowow.
Pśikłady:
Bislama | Engelski | Nimski | Serbski |
---|---|---|---|
han | hand | Finger, Hand, Arm | palc, ruka |
leg | leg | Fuß od. Bein | noga |
harem | harem | Sinne (hören, fühlen, etc.) | słyšaś, cuś atd. |
mama[8] | biological mother; mother's sisters | Mutter; Mutters Schwestern | maś; sotšy maśerje |
Nic snadna licba leksiki póchada teke z Francojšćiny.
Pśikłady:
Bislama | Francojski | Nimski | Serbski |
---|---|---|---|
bonane | bonne année | Neujahrsfeier | swěźeń na Nowe lěto |
kabine | cabinet | Toilette | toaleta |
pima | piment | Chili | chili |
Pśikłady melanesiskego wliwa:
- Nambawan - ekscelentny
- kakae - caroby, jěza, jěsć
- pikinini - góle, źiśe
Dla snadnego słowoskłada se cesto wjeglin wobrazne pśepisowanja wužywa.[8]
Pśikładowy tekst
wobźěłaśTekst z Bible B
|b1 =Lk |b2 =2 |b3 =6-7 |b4 = |b5 = |b6 = :
- Tufala i stap yet long Betlehem, nao i kam kasem stret taem blong Meri i bonem pikinini. Nao hem i bonem fasbon pikinin blong hem we hem i boe. Hem i kavremapgud long kaliko, nao i putum hem i slip long wan bokis we oltaim ol man oli stap putum gras long hem, blong ol anamol oli kakae. Tufala i mekem olsem, from we long hotel, i no gat ples blong tufala i stap.
(2. Kapitel: Die Geburt Jesu - Während sie dort waren, geschah es, daß sich die Tage erfüllten, da sie gebären sollte, und sie gebar ihren erstgeborenen Sohn, hüllte ihn in Windeln und legte ihn in eine Krippe, weil nicht Platz für sie war in der Herberge).
Nožki
wobźěłaś- ↑ W pdf-dataji faculty, bok 8
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 W pdf-dataji faculty, bok 9
- ↑ 3,0 3,1 W pdf-dataji faculty, bok 10
- ↑ Boretzky, bok 161. Ale tam njejsu trialne formy.
- ↑ Glědaj pśi e-gli.com
- ↑ W pdf-dataji faculty, bok 13
- ↑ W pdf-dataji faculty, bok 11
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 W pdf-dataji faculty, bok 12
Žrědła
wobźěłaś- Norbert Boretzky, Werner Enninger, Thomas Stolz, Akten des 2. Essener Kolloquiums über "Kreolsprachen und Sprachkontakte", Studienverlag Dr. N. Brockmeyer, Bochum 1986, ISBN=3-88339-476-9
Wótkaze
wobźěłaśWikipedija w Bislama |
- Bibliografija (eng.)
- Ethnologue (eng.)
- Małki słownik rědowany pó Bislamšćinje (wótwołany 29. oktobra 2011)
- Małki słownik rědowany pó Engelšćinje (wótwołany 29. oktobra 2011)
- Pśeglěd wó Bislamšćinje (wótwołany 29. oktobra 2011) (eng.)
- Nastawk wó Bislamšćinje (wótwołany 29. oktobra 2011) (eng.)
- Pśeglěd wó Bislamšćinje (wótwołany 29. oktobra 2011) (eng.)