|
lera{{Infokašćik wósoby
[[wobraz:Zejlersig01.jpg|thumb|120px|right|Handrij Zejler]]
| mě = Handrij Zejler
'''Handrij Zejler''', nimski Andreas Seiler (roź. 1. februara [[1804]] w Słonem Baršću w Sakskej pla [[Budyšyn]]a – wum. 15. oktobra 1872 we Łazu pla [[Wórjejce|Wórjejc]] w Górnej Łužycy) jo był górnoserbski basnikaŕ a ewangeliski faraŕ. Won płaśi ako załožaŕ modernego serbskego basnistwa a jo ako lyrikaŕ głowny zastupnik serbskeje romantiki. ▼| wobraz= Zejlersig01.jpg
| Wopisanje = Handrij Zejler
| datum naroźenja = 1. februara [[1804]]
| rodna wjas = [[Słona Boršć]]
| datum wumrěśa= 15. oktobra [[1872]]
| městno wumrěśa= Łaz
}}
▲'''Handrij Zejler''', nimski Andreas Seiler (roź. 1. februara [[1804]] w SłonemSłonej BaršćuBoršći w Sakskej pla [[Budyšyn]]a – wum. 15. oktobra 1872 we Łazu pla [[Wórjejce|Wórjejc]] w Górnej Łužycy) jo był górnoserbski basnikaŕ a ewangeliski faraŕ. Won płaśi ako załožaŕ modernego serbskego basnistwa a jo ako lyrikaŕ głowny zastupnik serbskeje romantiki.
== Familija ==
Handrij Zejler jo se naroźił ako syn chudego budkarja a studnjarja Jana Zejlera. Južo jogo starki Jan Jakub Zejler (roź. 1746) jo śěgnuł z Bolborc do SłonegoSłonej BaršćaBoršći, źož won jo se ženił z Pětru Rjenču. Ze ženja su dostali tśi źiśi: Jan, Hana a Michał. Jan Zejler jo se naroźił dnja 30.11. nowembra 1767 a zemrěł dnja 26.9. septembra 1844; won jo se zalubował do Marje (13.4.1773-18.8.1847). Zgromadnje wonej stej teke měłej tśi źisi: nejpjerwjej Handrij (1804), pótom źowku Marju a syna Jana Michała (1806-1811).
Wjas SłonySłona BaršćBoršć jo měła wjele kraja: 350 hektarow a w lěśe 1837 jano 148 luźi jo tam bydliło, a to 86 ewangeliskich a 62 katolskich. Burske žywjenje, wuska zwězanosć z rolu, rolnikarske źěła a swěźenje su wobwliwowali mysli wobydlarjow w takem casu. Sua su dostali swój wuraz w jich wobraznej serbskej rěcy. To jo był swět, w kótarymž Handrij Zejler jo wótrosł. Jogo bajki wobrazuju burske žywjenje a serbske ludowe spiwy su dalej pěstowali a spěchowali jano z nejwěstymnejwětšym spiwarjom.
Swoju domownju Zejler jo lubował, což wón jo w młodych lětach ducy ze SłonegoSłonej BaršćaBoršći wuraz dał w [[serbska hymna|serbskej hymnje]] '''''Na serbsku Łužycu''''':
''Rědna Łužyca,
spšawna, pšijazna,
mojich serbskich woścow kraj,
mojich glucnych myslow raj,
swěte su mě twoje strony!''<ref>''Na serbsku Łužycu'', do dolnoserbšćiny pśestajił Hajndrich Jordan, [w:] Handrij Zejler, ''''Spěwaś njejsom zabył'', Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšyn 1974, b. 11.</ref>
swěte su mě twoje strony!'' [1]
== Žywjenje ==
Handrij Zejler jo do šule chójźił do Bolborca a do Wjelikego Wjelkowa. Šuli stej w pietistiskem casu załožowatej a togodla wukniki su se wótkubłali w '''pietistiskem duchu''': wopokazanje wěry w praktiskem pobožnjenju a žywe dožywjenja wěry.
Južo ranyw swójom šulskem casu na Budyšyńskem gymnaziumje Zejler jo pśišeł do kontakta z idejami humanizma w swójom šulskem casu na Budyšyńskem gymnaziumje a jo se wót rozwijanjurozwijanja indiwidualizma rozsudnje wobwliwował. Lichota, rownosć a demokratija su byli póžedanja casa. Na gymnaziumje klasiska rěc jo se pěstowała nejdokradna. Nimska rěc jo se wužyławužywała jano w nišych rědownjach a wucba jo wopśimjeławopśimowała pisanje nastawkow, wuknjenje prawijenje, cytanje a zwucowanje w myslenju.
Za tym až Handrij Zejler jo skóńcnje se rozsuźił za studium teologije, won jo pśišeł do Lipska 1825 za se zaběraś z wědomnosću ducha. How ideje słowjańskeje romantiki wot wósebnego identiskego filozofa Schellinga, po kótarejž stej pśiroda a duch identiskej, jogo su jogo zagórjeli.
Romanika jo stojała za wójowanje wó totalnosć žywjenja, wo nabóžny kosmos. Luźi su rozwili lubosć za maminu rěc, ludowe spiwy, bajki, pśisłowa, žorty a swójsku kulturu. Pódla łužyskich lyrikarjow ako Fichte, Gustav Theodor Fechner, Hermann Lotze, Friedrich August Carus a teke lyrikarjowu B.A.Koethe a K.B.Stempel Handrij Zejler jo pisał wjele (wětšy part serbiskich) bajkow a pěsni wob swój studijny cas. W tych won se chyla pśeśiwo starym konserwatiwnym kněžarskim warstam pśez pśirownanje z pśirodu a wopyta pomagaś serbskemu ludoju pśi namakanju swójskeje nacionalneje identifikacije. ▼
▲RomanikaRomantika jo stojała za wójowanje wó totalnosć žywjenja, wo nabóžny kosmos. Luźi su rozwili lubosć za maminu rěc, ludowe spiwy, bajki, pśisłowa, žorty a swójsku kulturu. Pódla łužyskich lyrikarjow ako Fichte, Gustav Theodor Fechner, Hermann Lotze, Friedrich August Carus a teke lyrikarjowu B.A. Koethe a K.B. Stempel Handrij Zejler jo pisał wjele (wětšy part serbiskichserbskich) bajkow a pěsni wob swój studijny cas. W tych won se chyla pśeśiwo starym konserwatiwnym kněžarskim warstam pśez pśirownanje z pśirodu a wopyta pomagaś serbskemu ludoju pśi namakanju swójskeje nacionalneje identifikacije.
Bajki ako na pśikład [[Basni Handrija Zejlera|“Pśeśiwnikam postupa”]] abo [[Basni Handrija Zejlera|“Słyńco-lichota”]] (1848) wobźěłaju pśedewšym patriotiske mysle, kótarež su nastali pśez bergarske rewolucionarne gibanje w Nimskej w 19. stolěśu. Zejler jo se naźeł na socialne a nacionalne lichoty za swójogo luda. W bogatej licbje teke bajki su se pózdźej byli znate ako spiwy a su se skomponěrowali, na pśikład [[Basni Handrija Zejlera|“Lubka leluja”]]. ▼
▲Bajki ako na pśikład ''[[Basni Handrija Zejlera| “PśeśiwnikamPśeśiwnikam postupa”postupa]] '' abo ''[[Basni Handrija Zejlera| “SłyńcoSłyńco- lichota”lichota]] '' (1848) wobźěłaju pśedewšym patriotiske mysle, kótarež su nastali pśez bergarske rewolucionarne gibanje w Nimskej w 19. stolěśu. Zejler jo se naźeł na socialne a nacionalne lichoty za swójogo luda. W bogatej licbje teke bajki su se pózdźej byli znate ako spiwy a su se skomponěrowalikomponěrowali, na pśikład ''[[Basni Handrija Zejlera| “LubkaLubka leluja”leluja]] ''.
Hyšći mjaztym až swój studijny cas w '''Lipsku''' (1825-1829) won jo był nawjedujucy zastupnik serbskego studentskego zjadnośeństwa “Sorabija” a wudawaŕ swójogo casnika “Serbska Nowina”, kótaryž jo se rukopisnje spisał. Stakim Handrij Zejler jo se wuwójował nejwušu dobru poziciju na uniwersiśe, což jogo jo pomagał serbski lud pódprěś – aktiwny ako redaktor a teke ze swojim basnistwom. ▼Wopśimjeśa casnika su byli mjazy drugim wuslědki swojeje folkloristiskeje zběrki, slěźeńske wuslědki rěcneje wědomnosći a swójske basni.
▲Hyšći mjaztym až jo swój studijny cas w '''Lipsku ''' skóńcył (1825-1829) won, jo won był nawjedujucy zastupnik serbskego studentskego zjadnośeństwa “Sorabija” a wudawaŕ swójogo casnika “Serbska Nowina”, kótaryž jo se rukopisnje spisał. Stakim Handrij Zejler jo se wuwójował nejwušu dobru poziciju na uniwersiśe, což jogo jo pomagałmu pomagało serbski lud pódprěś – aktiwny ako redaktor a teke ze swojim basnistwom . Wopśimjeśe casnika su byli mjazy drugim wuslědki jogo folkloristiskeje zběrki, slěźeńske wuslědki rěcneje wědomnosći a swójske basni.
W lětach wot 37 lětow Zejler jo nastupił amt ako faraŕ 1835 we Łazu, to jo małe město w Gornej Łužycy w Saksej, kenž ma 6200 wobydlarjow. Łaz lažy jano 15km pódpołdnjowy wót Worjejcow, ale licy k pódpołnocnem źěłoju wokrejsa Budyšyna. Handrij Zejler jo swojej łužyskej domowni zwěrny wóstał až do kóńca swójogo žywjenja a jo we Łazu załožył familiju. Wósebne pśijaśelstwo jogo jo zwězał ze synom wucabnikojskeje familiji, '''Jan Arnošt Smoler''' (1816-1884). Pózdźej Smoler jo był centralna wjednistwowa wósoba serbskego nacionalnego žywjenja a jo pśewzeł redakciju tyźenika wot Zejlera. We Łazu Handrij Zejler jo teke namakał burow, rucnikarjow a pśekupcow, kótarež jogo su wažyli dla swójich idejow a myslow, jogo su podprěli, cesćili a dowěrili. ▼
▲W lětachlěśe wot1835 37 lětowjo Zejler jo nastupił amt ako faraŕ 1835 we Łazu, to jo małe město w Gornej Łužycy w Saksej, kenž ma 6200 wobydlarjow. Łaz lažy jano 15km15 pódpołdnjowykm na pódpołdnjo wót Worjejcow, ale licy k pódpołnocnem źěłoju wokrejsa Budyšyna. Handrij Zejler jo swojej łužyskej domowni zwěrny wóstał až do kóńca swójogo žywjenja a jo we Łazu załožył familiju. Wósebne pśijaśelstwo jogo jo zwězałjogo zwězało ze synom wucabnikojskeje familiji, '''[[Jan Arnošt Smoler '''|Janom Arnoštom Smolerom]] (1816-1884). Pózdźej Smoler jo był centralna wjednistwowa wósoba serbskego nacionalnego žywjenja a jo pśewzeł redakciju tyźenika wot Zejlera. We Łazu Handrij Zejler jo teke namakał burow, rucnikarjow a pśekupcow, kótarež jogo su wažyli dla swójich idejow a myslow, jogo su podprěli, cesćili a dowěrili.
== Źěłabnosć ako lyrikaŕ ==
Wjerašk jogo publicistiskego źěła jo było wudaśe tyźenika '''“TydzenskaTydzenska Nowina”'Nowina'' (wot 1842), kenž jo nawjedował ako redaktor wót 1848. Handrij Zejler jo był teke wuzwólony ako pśedsedaŕ komiteja serbskich patriotow a wědomnostnikow, kótarež su se zmakali za pśigótowanje swójskego wědomnostnego towaristwa. Pó załoženju '''“MaśiceMaśice Serbskeje”'''Serbskeje 1847 jo był cłonk pśedsedarstwa. “MaśicaMaśica Serbska”Serbska jo słušała k nejwažnjejšym nakładnistwowym institucijam togo casa; wóna jo se rozměła ako towaristwo za kubłanje serbskego luda a ako spěchowarka cełych serbskich kulturnych a wědomnostnych procowanjow a institucijow.
Zejler jo pisałnapisał wušej 200 fabulow z etniskim-moraliskim a teke towarišnostno-kritiskim wopśimjeśim. Někotare tychch fabulow jo wózjawił w zběrce Maśice Serbskeje 1855. Dokulaž pśi wjele serbskich gibanjow a procowanjow nastaś njepóznaty jo se cesto wopokazało nuznje w politiskich pšašanjach, Handrij Zejler jo dłujko nastał njepóznaty a njewumarkowany.
Zejler jo teke serbsku gramatiku wudał: “Orthografne''Orthografne Nazpomněnja”Nazpomněnja'' dnja 3. awg. 1827 w Lipsčańskej Serbskej Nowini:
'''Stare a nowe pismo'''
ě = 3ći e Łós
ň = nj<ref>Ota Wićaz, ''Handrij Zejler a jeho doba'', Budyšyn 1955, b. [2]54.</ref>
Swóje źiwadłowe graśa a spiwy su se mjazy drugim wot '''Jana Bartka''' (1821-1900) pśedstajili a swóje serbske basni, fabule a pěsni su se dopołnili wót zasejbasnistwow ('''Kito Lorenc, Jurij Brězan, Elke Nagel''', Handrij Zejler sam).
== Spomnjeśe ==
Po smjerśi Zejlera (1871) profesor [[Arnošt Muka]] jo wudał wubraśe wót spisowjogo Zejleraspisow w styrich zwězkach mjazy 1883 a 1891. Cełycki pśistupnje jo Lucija Hajnec spis cyniłcyniła ze zgromaźonymi spisami ze sedymi zwězkami, kótarež su se wudawali mjazy 1972 a 1996.
Row sławnego serbskego lyrikarja pśebywajo na kjarchobje we Łazu, ned za cerkwju. Pśez wjednistwo Domowiny a na iniciatiwje łazkich wobydlarjow pomnik k cesći Zejlera jo se natwarił dnja 30.8.awgusta 1931 na naměsće we Łazu. W juliju 1999 město jo swěśiło wótworjenje wót '''Doma-Zejlera-Smolera'''.
== Žrědła Nóžki==
<references />
# Handrij Zejler: Spěwaś njejsom zabył, Ludowe nakładnistwo Domowina Budyšyn, 1974, Na serbsku Łužycu, S.11
# Ota Wićaz: Handrij Zejler a jeho doba, Nakład Domowiny w Budyšinje, 1955, S.54
{{DEFAULTSORT:Zejler, Handrij}}
| 