Pšawa wušpula
| |
| Pšawa wušpula (Mespilus germanica) | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| Rosidy Eurosidy I | |
| pórěd: | (Rosales) |
| swójźba: | Rožowe rostliny (Rosaceae) |
| pódtribus: | Měkopackosadowe rostliny (Pyrinae) |
| rod: | Wušpula[1][2] (Mespilus) |
| družyna: | Pšawa wušpula |
| wědomnostne mě | |
| Mespilus germanica | |
| L. | |
Pšawa wušpula (Mespilus germanica) jo bom abo kerk ze swójźby rožowych rostlinow.
Wopis wobźěłaś
Pšawa wušpula jo śernjowaty, 3 m wusoki kerk abo 6 m wusoki bom. Kultiwěrowane sorty njejsu śernjowate.
Škóra jo oliwozelena a dłujko gładka wóstanjo.
Młody gałuzy su gusto kósmate, pózdźej gołe bywaju.
Łopjena wobźěłaś
Zymske pupki su jajojte a dośěgnu dłujkosć wót 5 mm.
Łopjena su měnjate, wjelgin krotko wogonkate, dłujkojte, lancetoje až owalne, prědku wótše, na górnem boku śamnozelene, na dolnem boku šerozelene a gusto móškojśe-wałmokósmate. Wóni dośěgnu dłujkosć wót 6 až do 12 (15) cm a šyrokosć wót 3 cm. Jich kšoma jo śańko rězana abo cełokšomna. Pódlańske łopjeńka su lancetojte a dośěgnu dłujkosć wót 15 mm.
Kwiśonki wobźěłaś
Kwiśo wót maja až do junija. Běłe, pěślicbne kwiśonki dośěgnu rozměr mjaz 4 a 5 (6) cm a stoje pó jadnom nakóńcne na krotkich pšuśikach. Keluškowe łopjeńka su linealne-lancetojte, dłujke a wuske a dośěgnu dłujkosć wót 15 mm, pśi comž až do zdrjałosći płodow wóstanu. Wobalka jo dwójna. Kronowe łopjeńka su kulojte.
Płody wobźěłaś
Jabłukowe płody su brune, wjelgin twarde, kšuškojte až pśisamem wopak-kjaglojte a dośěgnu wjelikosć wót něźi 2-3 cm, pśi kultiwěrowanych sortach 4 cm. Wóni su górjejce wopłonjone a wót łistołopjenojtych, keluškowych łopjeńkow kronowane a wopśimjejo pěś kamjeńtwardych jědrow. Ale se akle pó statkowanju mroza měke stanu a se góźe jěsć.
Stojnišćo wobźěłaś
Rosćo w bogatych na družynach dubowych měšanych lěsach, rědko w regionach sajźowanja wina a w swětłych lěsach wóźiwjona, ale se pó źělach ako wozdobne drjewa sajźijo. Ma lubjej w lěśe śopłe, wutkate, humusowe abo kamjeńtne kalkate abo glinjane zemje.
Rozšyrjenje wobźěłaś
Rostlina jo w krotkowjacornej Aziji, w Kawkazu, w pódpołnocnej Persiskej, krotkozajtšnej Europje a w pódpołdnjowych Alpach rozšyrjona, pśi comž we pódwjacornej Europje a na pódpołnoc Alpow jano wóźiwjone wustupujo. Źiwa forma pśi nas njewustupujo.
Wužywanje wobźěłaś
Pšawa wušpula jo była woblubowany sadowy bom za cas srjejźowěka.
Jeje płody su dla wusokego wutka na pektinach a kisalinach same abo w měšanju z jabłukami, winom a cukorom k wugótowanju wót marmelady pśigódne. Mimo togo wóni ako pśidawk k jabłukowym a kšuškowym mostam tych źaržatosć pólěpšyju.
Nožki wobźěłaś
- ↑ Starosta: Dolnoserbsko-nimski słownik, Niedersorbisch-deutsches Wörterbuch, Bautzen 1999, ISBN 3-7420-1096-4, bok 630
- ↑ W internetowem słowniku: Mispel
Žrědła wobźěłaś
- Mayer, Schwegler: Welcher Baum ist das?, Bäume, Sträucher, Ziergehölze, ISBN 978-3-440-11273-1, bok 108 (nim.)
- Spohn: Welcher Baum ist das? Die neuen Kosmos-Naturführer, ISBN 978-3-440-10794-2, bok 112 (nim.)
- Ullstein Lexikon der Pflanzenwelt, 1973, ISBN 3-550-16019-4, bok 294 (nim.)
- Ulrich Hecker: BLV Bestimmungsbuch Bäume und Sträucher, ISBN 3-405-13737-3, boka 74, 162 (nim.)