Pšawa wušpula
| |
| Pšawa wušpula (Mespilus germanica) | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| Rosidy Eurosidy I | |
| pórěd: | (Rosales) |
| swójźba: | Rožowe rostliny (Rosaceae) |
| pódtribus: | Měkopackosadowe rostliny (Pyrinae) |
| rod: | Wušpula[1][2] (Mespilus) |
| družyna: | Pšawa wušpula |
| wědomnostne mě | |
| Mespilus germanica | |
| L. | |
Pšawa wušpula (Mespilus germanica) jo bom abo kerk ze swójźby rožowych rostlinow.
Wopis
wobźěłaśPšawa wušpula jo śernjowaty, 3 m wusoki kerk abo 6 m wusoki bom. Kultiwěrowane sorty njejsu śernjowate.
Škóra jo oliwozelena a dłujko gładka wóstanjo.
Młody gałuzy su gusto kósmate, pózdźej gołe bywaju.
Łopjena
wobźěłaśZymske pupki su jajojte a dośěgnu dłujkosć wót 5 mm.
Łopjena su měnjate, wjelgin krotko wogonkate, dłujkojte, lancetoje až owalne, prědku wótše, na górnem boku śamnozelene, na dolnem boku šerozelene a gusto móškojśe-wałmokósmate. Wóni dośěgnu dłujkosć wót 6 až do 12 (15) cm a šyrokosć wót 3 cm. Jich kšoma jo śańko rězana abo cełokšomna. Pódlańske łopjeńka su lancetojte a dośěgnu dłujkosć wót 15 mm.
Kwiśonki
wobźěłaśKwiśo wót maja až do junija. Běłe, pěślicbne kwiśonki dośěgnu rozměr mjaz 4 a 5 (6) cm a stoje pó jadnom nakóńcne na krotkich pšuśikach. Keluškowe łopjeńka su linealne-lancetojte, dłujke a wuske a dośěgnu dłujkosć wót 15 mm, pśi comž až do zdrjałosći płodow wóstanu. Wobalka jo dwójna. Kronowe łopjeńka su kulojte.
Płody
wobźěłaśJabłukowe płody su brune, wjelgin twarde, kšuškojte až pśisamem wopak-kjaglojte a dośěgnu wjelikosć wót něźi 2-3 cm, pśi kultiwěrowanych sortach 4 cm. Wóni su górjejce wopłonjone a wót łistołopjenojtych, keluškowych łopjeńkow kronowane a wopśimjejo pěś kamjeńtwardych jědrow. Ale se akle pó statkowanju mroza měke stanu a se góźe jěsć.
Stojnišćo
wobźěłaśRosćo w bogatych na družynach dubowych měšanych lěsach, rědko w regionach sajźowanja wina a w swětłych lěsach wóźiwjona, ale se pó źělach ako wozdobne drjewa sajźijo. Ma lubjej w lěśe śopłe, wutkate, humusowe abo kamjeńtne kalkate abo glinjane zemje.
Rozšyrjenje
wobźěłaśRostlina jo w krotkowjacornej Aziji, w Kawkazu, w pódpołnocnej Persiskej, krotkozajtšnej Europje a w pódpołdnjowych Alpach rozšyrjona, pśi comž we pódwjacornej Europje a na pódpołnoc Alpow jano wóźiwjone wustupujo. Źiwa forma pśi nas njewustupujo.
Wužywanje
wobźěłaśPšawa wušpula jo była woblubowany sadowy bom za cas srjejźowěka.
Jeje płody su dla wusokego wutka na pektinach a kisalinach same abo w měšanju z jabłukami, winom a cukorom k wugótowanju wót marmelady pśigódne. Mimo togo wóni ako pśidawk k jabłukowym a kšuškowym mostam tych źaržatosć pólěpšyju.
Nožki
wobźěłaś- ↑ Starosta: Dolnoserbsko-nimski słownik, Niedersorbisch-deutsches Wörterbuch, Bautzen 1999, ISBN 3-7420-1096-4, bok 630
- ↑ W internetowem słowniku: Mispel
Žrědła
wobźěłaś- Mayer, Schwegler: Welcher Baum ist das?, Bäume, Sträucher, Ziergehölze, ISBN 978-3-440-11273-1, bok 108 (nim.)
- Spohn: Welcher Baum ist das? Die neuen Kosmos-Naturführer, ISBN 978-3-440-10794-2, bok 112 (nim.)
- Ullstein Lexikon der Pflanzenwelt, 1973, ISBN 3-550-16019-4, bok 294 (nim.)
- Ulrich Hecker: BLV Bestimmungsbuch Bäume und Sträucher, ISBN 3-405-13737-3, boka 74, 162 (nim.)