Staropólšćina

Staropólšćina jo pomjenjenje pólskeje rěcy w staropólskej dobje, kótaraž jo trała wót IX. do XVI. stolěśa. W zachopjeńkach staropólskeje doby su se pokazali prědne rozdźěle mjazy jadnotliwymi pódwjacornosłowjańskimi rěcami, wósebnje mjazy česko-słowakskeju a lechiskeju kupku (pólšćina, kašubšćina, pomorjanšćina, połobšćina).

ięzyk Polſki Staropólšćina
kraje	niźi
wumarła	jo
znamjenja a klasifikacija
klasifikacija	Indoeuropske rěcy * Słowjańske rěcy ** Pódwjacornosłowjańske rěcy *** Lechiske rěcy **** Pólšćina
pismiki	łatyńske
oficielny status
oficielna rěc	Pólšćina
rěcne kody
ISO 639-1:	pl
ISO 639-2:	pol

Pó dupjenju Pólskeje w lěśe 966 jo wjele póžyconkow z łatyńšćiny do staropólšćiny pśišło (pak pśez pósrědnjenje češćiny, ako wětšyna nabóžninskeje terminologije, pak njepósrědnje w pózdźejšem casu) na pś. ańjoł → janžel wót łat. angelus)

Gramatika

W XIV. - XV. stolěśu zgubujotej se wót starosłowjańšćiny zderbnjonej casa zachadnosći aorist a imperfekt, kótarejž hyšći w swětokśicnych prjatkowanjach. Wót XV. stolěśa zgubujo se w stronach pólskego kralojstwa dual (w Górnej Šlazyńskej jo wón až do źinsajšnego pśetrał). Charakteristiskej pśiznamjeni stej byłej teke relatiwnej pronomena jąż (kótaruž), jegoż (wó což, wó kogož), kótarejž wustupujotej w Bogurodzicy a źinsa se wěcej njewužywatej.

Wugrono

W běgu stolěśow jo staropólske wugrono pódlažało wjele modifikacijam. Eksistěruju někotare rozdźěle w pśirownowanju ze źinsajšnym nowopólskim wugronom:

• pismik ł jo se wugronił ako t. p. "jawišćowe l" (ɫ).
• pismik ą jo se cytał ako "nazalne a" (ã), togodla teke źinsajšny pšawopis (pisanje "a" z ogonkom).
• Jo eksistěrował teke zjaw wokaloweje dłujkosći, wokale su měli dwě warianśe wugrona – dłujku abo krotku (dłujke o – ó – jo pśejšło do źinsajšnego u).

Pisanje

Pisanje w Henrykowskich knigłach

Computerowe pisanje pismika "ą" w pisanju swětokśicnych prjatkowanjow

Śěžkosć, na kótaruž srjejźowěkowe pisarje, kótarež su wopytali rěc skodificěrowaś, su starcyli, jo było njepśiměrjenje łatyńskego alfabeta do někotarych zukow pólskeje rěcy, na pśikład cz, sz. Z teje pśicyny jo se staropólska rěc rědko zapisała a njejo měła standardny pšawopis. Jaden pismik jo mógł někotare zuki pódawaś – na pś. s jo se cytało ako s, sz abo ś. Pisanje słowow jo se makało pśisamem dopołnje z pšawopisom łatyńšćiny, na pś. Bichek – Byczek, Gneuos – Gniewosz a p. Prědna zapisana staropólska sada, wó kótarejž wěmy, jo se zapisała wokoło lěta 1270 w Šlazyńskej w t. p. Henrykowskich knigłach: Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai (originalne zněnje: "Daj, uć ja pobrusza, a ti pocziwaj" – źinsajšna pólšćina: "Daj, niech ja pomielę, a ty odpoczywaj" abo "Pozwól, że ja będę mełł, a ty odpocznij").

Prědne naraźenje zjadnośenja pšawopisa jo pśednjasł Jakub Parkoszowic, profesor Krakowskeje akademije. Reforma jo wobstojała w zawjeźenju rožkatych a kulowatych pismikow za rozeznawanje twardych a měkich konsonantow a zasejpódawanje wokaloweje dłujkosći pśez dwójne pisanje wokalow, na pś aa – /a:/. Ale naraźenje Parkoszowica njejo se pśiwzeło, a jogo teoretiske koncepcije njejsu se wót nikogo pókšacowali.

Pśikład

Zawjeźenje do „Legendy wó swětem Aleksandrje”, pśestajoneje do pólskeje rěcy w XV. stolěśu:

Ach, Królu wieliki nasz

Coż Ci dzieją Maszyjasz,

Przydaj rozumu k mej rzeczy,

Me sierce bostwem obleczy,

Raczy mię mych grzechów pozbawić

Bych mógł o Twych świętych prawić.

Bibliografija

• Zenon Klemensiewicz – Historia Języka Polskiego, Warszawa 1974, wyd. PWN (pólski)