Serbske nałogi

Wu Serbow wobstoje wjele wšakorakich ludowych nałogow, kótarež su za wětšy źěl tatańskego póchada. Woplěwanje serbskich nałogow jo na jsach we Łužycy teke hyšći źinsa kradu rozšyrjone a woblubowane. Na promje casa móžośo daty nałogow wiźeś.

Zapust

Ten nałog płaśi ako nejatraktiwnjejšy nałog w Dolnej Łužycy. Zapust se swěśi w ranem nalěśu a ma - tak ako teke druge nalětne nałogi – zwisk z něga daloko rozšyrjonym wugnaśim złych duchow zymy. Dokradny termin togo něźi stolětny starego nałoga móžo pśi kuždej jsy wšakoraki byś, ale jo pśecej sobota abo njeźela a se zachopijo zwětšego napoł jadnogo a kóńcy wokoło šesćich. W tyźenjach wót tśoch kralow až do zachopjeńka měrca mógu źowća a gólcy se na zgromadny pśeśěg pśigótowaś. Něga su žeńske na pśězach za pśigótowanje Zapusta zagronite byli. Źinsa pak se staraju wó pśewjeźenje Zapusta pśedewšym Domowina abo druge wejsańske towaristwa. Pśi zapustojskem pśeśěgu nose źowća narodnu swěźeńsku drastwu a gólcy du w carnych woblakach a nose zwětšego bantate kłobyki. Na młogich jsach se nose pśi pśeśěgu mimo togo teke wósebne symbole. Dłujku tradiciju ma na pśikład z bantami wupyšnjone chóžyšćo. Wobźělniki zapustojskego pśeśěga wobstoje pśi tom jano z njewóženjoneje wejsańskeje młoźiny.

Palenje chódoty

Ten nalětny nałog póchada z Górneje Łužyce a tam teke pśedewšym se woplěwa. Na pśedwjacor prědnego maja se spi na małem šćerpowcu chódotowu pupku. Chódota płaśi pśi tom ako znamje zymy a jeje palenje dej wugnaśe złych duchow zymy zwobrazniś. Cesto rejuju źiśi wjasele z palecymi gałuzkami w rukach wokoło wognja.

Jatšowne rejtowanje

Budyšyńske jatšowne rejtarje w Radworju

W Górnej Łužycy jo jatšowne rejtowanje na jatšownicy daloko a šyroko znaty nabóžny nałog, kenž pśiwabi kužde lěto wjele pśiglědarjow zbliska a zdaloka. Wuchadnišćo jo wejsańska cerkwja. Tam dostanu rejtarje wót fararja Bóžy wobraz a pón wobrejtuju na wupyšnjonych kónjach wobejsne póla. Ten ritual dej jsy dobre žni zwěsćiś.

Jatšowna wóda

Jatšowny nałog, kenž jo był hyšći až 1960 daloko rozšyrjony, jo chód pó jatšownu wódu. W switanju jatšownice su źowća ze jsy z bańkami do žrědła šli, aby jatšownu wódu pócerali. Jo źowćam rozmjej pózdatnje pśerědnosć zlubowało, sebje doma z teju wódu myś. Ale swójo wósebne gusło jo jatšowna wóda jano pón měła, gaž źowća njejsu na puśu k žrědłoju powědali. Togodla jo był za njeplecnych pachołow wjeliki žort, źowća pśi tom wobuzowaś.

Jatšowny wogeń

Jatšowny wogeń pali w połnocy pśed jatšownicu pśisamem w kuždej jsy Dolneje Łužyce. Se groni, šym wušej płomje se gyža, śim płodnjejša buźo zemja we wokolicy. W dnjach pśed wótpalenim zběra wejsańska młoźina wót kuždego dwóra paliwa a składa je na lichych pólach bliskeje jsy k wjelickemu šćepowcoju. Luźe muse šćěpowc šćitaś, pśeto wón smějo akle połnoc paliś, ale młoźina ze susednych jsow rad wótpali jen pśedcasnje. Na wjacor jatšownego wognja jo mimo togo za nałogom, až młoźina a tuchylu teke cełe familije se zgromaźiju wokoło małego wognja z muziku, piśoma žortom. Ale hyšći něco drugego jo nałožne, rozmjej pósyny graś na drugem zajtšu, ako na pśikład zagrodkowe źurja suseda kšadnuś a na bom powjesaś abo do gata chytaś.

Stajanje majskego boma

Na pśedwjacorje prědnego maja se staja na jsach Dolneje Łužyce majski bom – zwětšego na jsy abo na drugem lichem wejsańskem městnje. Ten 15-20m wusoki pal njesmějo žednu škóru měś, pśeto howacej by mógali złe duchy abo chórosći tam pód škóru se chowaś a luźam a zwěrjetam škóźeś. Wupyšnjony jo pal majskego boma mimo togo z pisanym bantatym wěncom, kenž jo wejsna młoźina wił, a na wjerašku stoj mała młoda brjaza, kótaraž dej jsy płodnosć za pśiduce dny pśinjasć. Majski bom dej rědny zeleny maj póstrowiś a wobsejźi pó ludowej wěrje wósebne šćitańske gusło za wjas. Młoźeńce muse majski bom zašćitowaś, pśeto jo nałog, až młoźina susedneje jsy co jen wótrěś. To by rozmjej znaniło za wjas wjeliku njegluku. K swětkam se wóttwari majski bom zasej.

Zabijanje kokota

Zabijanje kokota jo teke žnjowny serbski nałog. Pśi tom nałogu se sedaju pśiglědarje na kólasu a wót wobźělonych młoźeńcow jo jaden za drugim na rěźe. To znani, až wón musy na kólasu z wobwězanyma wócyma a ze cepami nad ramjenim kružany gjarnyšk namakaś, pód kótaremž stoj w źěrje z pisanymi bantami a kwětkami wupyšnjony kórbik z kokotom (źinsa pak jano atrapa kokota). Pón gólc musy cepy bricaś a tak gjarnyšk trjefiś. Za to wón ma 3 wopyty. Gaž wón dwójcy njetrjefijo, wón zejgrajo. Dobywaŕ dostanjo kokota.

Łapanje kokota

Ten serbski žnjowny nałog se swěśi w awgusće pó žnjach a jo wóblubowany a znaty. Pśi tom se stajaju na sćernišću z dubowym listom wupyšnjonu wrota. Njewóźenjone młoźeńce muse pśez wrota rejtowaś a wopytaś, głowu a wobej kśidle zabitego kokota wuryś, kenž górjejce na wrotach wisy. Komu se raźi głowu dostaś, jo prědny žnjowny kral a kśidle stej za drugego a tśeśego krala. Kuždy kral a swój kóń dostanjo pón cesny žnjowny wěnc z dubownym listom, kenž su źowća někotare dny pjerwjej gótowali. Mimo togo smějo kuždy kral sebje kralowku mjazy źowćami, kótarež serbsku swěźeńsku drastwu nose, wuběraś. Wótergi z wóbwězatyma wócyma. Z njeju wón pón rejujo. Pótom se wótměwa žnjowny pśeśěg pó jsy, pśi kótaremž prězy kapała źo, pón kralowki, pón krale na kónjach a slědkoju wuzbydne rejtarje. Ten pśeśěg zwětšego kóńcy w gósćeńcu, źož se wjasele rejujo a pijo. Kokot płaśi pśi tom zarědowanju ako symbol płodnosći, ale pó žnjach wón jo pśesłaby a pśestary a jo pótakem zgubił swójo gusło płodnosći za pśiduce lěto. Togodla wón se zarězujo, aby nowy młody kokot mógł swójo městno wobsednuś.

Janšojski bog / Źiśetko

W Slěpjańskich stronach se nadejźo na serbskich źiśecych gódownickach město ruprajchta drugu zajmnu póstawu, rozmjej tak pomjenjone Źiśetko. To jo rědnje wupyšnjone źowćo w Slěpjańskej narodnej drastwje, kenž wobraźujo źiśi, ale teke wótergi dorosćonych. W Janšojskich stronach pśiźo k źiśam až do 12 lět pódobna póstawa, aby jich wobdarjowała. Jej se groni Janšojski bog. Wóna jo pśecej to źowćo, kótarež ako pśiduca se ženi a pśězu spušći. Na pśězy wóna se pśigótujo a se wobleka. Jeje woblico jo pśi tom zakšywane z gardinu a pisanymi bantami. Zwětšego wóna njamóžo za zakšywom nic njewiźeś a togodla se wjeźo wót pśewótnicowu. Za tym, až źowća a gólcy su Janšojskemu bogoju něco zaspiwali, pśednjasli módlitwu abo pěseń, dostanu połnu ruku słodkosćow.

Camprowanje

Camprowanje se wótměwa pśed zapustom. Wejsańska młoźina śěga w pisanych kostimach pśez wjas a zastawa pśed kuždym dwórom za štucku a rejku. Za to wóni dostanu jaja, tuk a pjenjeze za wjacorne rozwjaselenje. Něga pak su jano muske směli camprowaś. Tradicionelne kostimy, kenž su wóni tegdy nosyli, su byli na pśikład bóśon, stara baba abo dwójne wóblico.

Ptaškowa swajźba

Glědaj teke Ptaškowa swajźba

Lěcrownož ptaškowa swajźba jo górnoserbski nałog jo źinsa teke w Dolnej Łužycy pśedewšym pla małych źiśi wjelgin znaty a woblubowany nałog. Źeń togo swěźenja jo dnja 25. januara. Jo tak, až małe źiśi staju talarje wen pśed wokna abo źurja a pó chylki tam namakaju wšakorake słodkosći abo małe pjacywa ako tradicionelne sroki, kenž stej starjejšej za nich na talarje połožyłej. Źiśi pak sebje mysle, až su to dary ptaškow, kenž se wuźěkuju z tym za futrowanje w zymje. Pópšawna swajźba ptaškow, pśi kótarejž stej pó powěsću sroka njewjesta a wron nawóžeń, se swěśi w źiśownjach a nišych šulskich lětnikach pśisamem pó cełej Łužycy ako mały swajźbarski pśeśěg pśez wjas. Pśi tom nosy mały swajźbarski pórik serbsku swajźbarsku drastwu a wuzbytne swajźbarstwo ma ptaškowe kostimy wóblacone. Dalšne swěźeńske programy k ptaškowej swajźbje se wótměwaju mimo togo ako koncerty abo źiwadłowe graśa, tak na pśikład kuždolětnje pśi Serbskem ludowem ansamblu.