Irska

Republika Irska
	geografiske połoženje:;
	wuzwólone gronko:; -
	zakładne daty:
mě swójske	Poblacht na hÉireann; Republic of Ireland
stolica	Dublin (Baile Átha Cliath)
płoń	70 273
wobydlaŕstwo	5 149 139 (2022)
gustosć zasedlenja	57
głowny reprezentant stata:	prezident Michael D. Higgins
šef kněžaŕstwa:	Taoiseach Micheál Martin
pjenjeze:	euro
oficielna rěc:	irska a engelska
narodna hymna:	Amhrán na bhFiann
casowa cona:	UTC+0
znamje za wósobowe awta:	IRL
internetowa domena:	.ie
telefonowe pśedwólenje:	+353
	kórta:

	Toś ten nastawk z temu stat jo pó lema na drugi nastawk pódobny. Drugi lema Irska (kupa) ma temu kupa.

Irska (irski Éire, engelski Ireland, łatyńske mě Hibernia) jo kraj na kupje Irska w pódpołnocnem Atlantiskem oceanje. Oficialne mě jo Republika Irska (Poblacht na hÉireann, Republic of Ireland). Stolica a nejwětše město Irskeje jo Dublin. W Irskej stej iršćina a engelšćina oficielnej rěcy, ale prědna rěc wobydlarjow jo engelšćina. Oficielne institucije, wěsći, dokumenty, tofle w městach a awtobusach, na lětanišću a drogach su dwójorěcne. Premierminister Irskeje pomjenijo se Taoiseach. Dwójokomorowy parlament Irskeje jo Oireachtas Eirann - sejmoju se groni Dáil Eirann a senatoju se groni Seanad Eirann.

Éire jo pomjenjona pó keltiskej bogowce Éiru, irskej maśeri zemje. Symbole Irskeje su kwiśinowe łopjeno Shamrock, keltiska harfa a zelena barwa.

Geografija

Republika Irska lažy na wětšem źělu kupy Irska a pór mjeńšych kupach na pódwjacor wót europskego kontinenta. Republika Irska granicujo z Wjelikeju Britaniskeju (Pódpołnocna Irska). Nejwuše městno jo Carrantuohill (1.041 m nad normalneju nulu), a nejniše jo Atlantiski ocean (0 m nad normalneju nulu).

Města

Nejwětše města su:

Dublin (Baile Átha Cliath) - 495 781 wobydlarjow
Cork (Corcaigh) - 123 062 wobydlarjow
Galway (Gaillimh) - 65 832 wobydlarjow
Limerick (Luimneach) - 54 023 wobydlarjow
Waterford (Port Láirge) - 44 594 wobydlarjow

Stawizny

Ludy jo bydlili na Irskeju kupu wót 10.500 lět. Irska jo była keltiska wót casu antiku, a jo měła staro-keltiske mě Īweriū, staro-grichiske Iérnē. Irska jo stała se kśesćijańska wót 5. stolěśa, a mnichy jo spisali keltiske stawizny, nałogi, mitologija a keltiski folklora. Wót 9. do 13 stolěśa w Irskej jo byli teke normańske Wikingi zrazom z irskimi kralami. W 14. stolěśu była how engelska inwazija na Irskeju. Irska jo była pód engelskem kněstwom wót lěta 1542 do 1922. Engelska okupacija jo był špatny cas dla Irskeju a irskich katolikow. Pśez Englandarjow how wót 1845 do 1849 jo był wjeliki głod, irska r: an Gorta Mór, engelska r: "The Great Famine". Z 8 milionow irskich wobydlarjow, 1,9-2 miliony irskich luźi jo wumrěło z głoda a chórosćow, a 2 miliony luźi jo pśiśěgnuło, nejwěcej do ZSA. Prezident ZSA John F. Kennedy jo był z irskeju familiji takich emigrantow.

W lěśe 1916 irske republikanarje jo rebelěrowali z Jatšownym zběžkom pśeśiwo Englandarjam. 1919 był jo irski sejm wót irskich zapósłańcow załožony. Slědowałej stej Irska wójna wó njewótwisnosći a wobydlaŕska wójna. Wót 1922 jo był how lichotny stat Irska, a wót lěta 1937 jo how republika Irska. Wót casa irskeju njewótwisnosći w 1922, jano Pódpołnocna Irska jo hyšći źěłom Zjadnośonego kralojstwa.

Wót 1 wezymskego 1973 jo Irska w Europskej uniji.

Wósobiny

Gráinne O'Malley, Granuaile (1530 – 1603) - politikaŕka, mórska piratka
Jonathan Swift (1667-1745) - spisowaśel, satirikaŕ, awtor Drogowanja Guliwera
Robert Boyle (1627–1691) – fyzikaŕ, awtor pšawa Boyla
Ellen Hutchins (1785–1815) - botanikaŕka
Francis Beaufort (1774–1857) – geograf, hydrograf, awtor skali Beauforta
George Boole (1815–1864) – matematikaŕ, logikaŕ, awtor Boolea algebry
Sheridan le Fanu (1814-1873) - spisowaśel, awtor Carmilla
Bram Stoker (1847-1912) - spisowaśel, awtor Dracula
Oscar Wilde (1854-1900) - spisowaśel, satirikaŕ, dramatikaŕ, awtor Portret Doriana Gray a dr.
Lady Augusta Gregory - dramatikaŕka, jo sobuzałožyła żiwadło Abbey Theatre
William Butler Yeats (1865–1939) - basnikaŕ, dramatikaŕ, nosaŕ Nobelowego myta
George Bernard Shaw (1856-1950) - dramatikaŕ, politikaŕ, satirikaŕ, nosaŕ Nobelowego myta
James Joyce (1882-1941) - awtor, basnikaŕ, awtor Ulysses
C. S. Lewis – awtor Chroniki z Narni
Ernest Walton (1903–1995) – atomowy fyzikaŕ, nosaŕ Nobelowego myta
Samuel Beckett (1906-1989) - basnikaŕ, spisowaśel, nosaŕ Nobelowego myta
Seamus Heaney – basnikaŕ, spisowaśel, nosaŕ Nobelowego myta
Maeve Binchy - spisowaśelka
Bob Geldof - spiwaŕ, organizator Live Aid
Patrick Pearse, James Connolly a wójwodka Constance Markievicz – republikanarje, politikaŕje a wjednice Jatšownego zběžka
Éamon de Valera – republikanaŕ, politikaŕ, prědny prezident Irskeju Republiki
Moya Doherty - producentka, jo sobuzałožyła Riverdance
Tony Ryan - wobchodnik, jo sobuzałožył Ryan Air
Rosanna Davison – Miss World 2003
John Jameson (1740–1823) - gótowaŕ whisky Jameson
Arthur Guinness – piwowaŕ piwa Guinness
Graham Norton – prezentaŕ talkshow w TV a radio, prezentaŕ ESC w BBC, komikaŕ