Pólska

Republika Pólska
	geografiske połoženje:;
	wuzwólone gronko:; -
	zakładne daty:
mě swójske	Rzeczpospolita Polska
stolica	Waršawa
płoń	312 696km²
wobydlaŕstwo	38 502 396 (30.06.2013)
gustosć zasedlenja	123
głowny reprezentant stata:	prezident Andrzej Duda
šef kněžaŕstwa:	premierminister Donald Tusk
pjenjeze:	złoty
oficielna rěc:	pólšćina
narodna hymna:	Mazurek Dąbrowskiego
casowa cona:	UTC+1
znamje za wósobowe awta:	PL
internetowa domena:	.pl
telefonowe pśedwólenje:	+48
	kórta:

Pólska jo kraj w srjejźnej Europje. Oficielna rěc w Pólskej jo pólšćina.

Geografija

Pólska granicujo z Nimskeju na pódwjacorje, Českeju a Słowakskeju na pódpołdnju, z Ukrainu na krotkem zajtšu, z Běłoruskeju na dłujkem zajtšu, z Rusojskeju (Kaliningradski wobcerk), Litawskeju (z kotaryž ma nejkrotše granice) a Baltiskim mórjom na pódpołnocy. Nejwuše městno jo góra Rysy w górach Tatry (2499 m nad normalneju nulu), a nejniše Żuławy Wiślane (1,8 m pód normalneju nulu).

Města

Nejwětše města su (30. junija 2014):

Waršawa - 1 729 119 wobydlarjow
Łódź - 708 554 wobydlarjow
Krakow - 759 800 wobydlarjow
Wrocław - 633 105 wobydlarjow
Poznań - 546 829 wobydlarjow
Gdańsk - 461 935 wobydlarjow
Szczecin - 408 105 wobydlarjow
Bydgoszcz - 358 614 wobydlarjow
Lublin - 343 144 wobydlarjow
Katowice - 303 314 wobydlarjow
Białystok - 295 401 wobydlarjow
Gdynia - 247 792 wobydlarjow
Częstochowa - 231 527 wobydlarjow
Radom - 217 834 wobydlarjow
Sosnowiec - 210 249 wobydlarjow
Toruń - 203 148 wobydlarjow

Rozrědowanje

wójwodstwa wót 1999

Pólska źěli se na wójwodstwa, kótarež źěle se na powiaty (wokrejsy), kótarež źěle se na gmejny. Wójwodstwem kněže se wojewoda a krajny sejm. Wót 1999 jo w Pólskej 16 wójwodstwow.

Wójwodstwa
Pólske mě	Głowne město
dolnośląskie	Wrocław
kujawsko-pomorskie	Bydgoszcz/Toruń
lubelskie	Lublin
lubuskie	Gorzów Wielkopolski/Zielona Góra
łódzkie	Łódź
małopolskie	Krakow
mazowieckie	Waršawa
opolskie	Opole
podkarpackie	Rzeszów
podlaskie	Białystok
pomorskie	Gdańsk
śląskie	Katowice
świętokrzyskie	Kielce
warmińsko-mazurskie	Olsztyn
wielkopolskie	Poznań
zachodniopomorskie	Szczecin

Wót 1975 do 1998 jo w Pólskej było 49 wójwodstwow. To jo teke telefoniske cony byli, dla togo něnto su w Pólskej 49 telefoniske cony.

Politika

Prezident Pólskej jo Andrzej Duda, ministaŕski prezident jo Donald Tusk (Platforma Obywatelska). 10. apryla 2010 prezident Lech Kaczyński jo zemrěł we lětadłowej katastrofje w Smoleńsku.

W źinsajšnem parlamenśe, wót 15. oktobra 2023, su strony: Platforma Obywatelska, Prawo i Sprawiedliwość, Sojusz Lewicy Demokratycznej, Polskie Stronnictwo Ludowe, Konfederacja.

Stawizny

Pólska Bolesława Chrobrego

Zachopjeńk Pólskej jo z kněžaŕstwom Mieszka I. był. W lěśe 966 jo dupjenje Pólskej było. Prědny kral Pólskej jo był w 1025 Bolesław Chrobry. Wón jo zebrał Łužycu wót Nimskej w lěśe 1002, kótaraž wóstała pśi Pólskej do lěta 1031.

Unija pólsko-sakska w 18. stolěśu

Wót 1385 jo Pólska z Litawskej uniju stwóriła. Unija ta jo teke "Rzeczpospolita Obojga Narodów" ("Republika Dweju Narodowu") pomjenjowana była.

Aristokratija w Pólskej (szlachta) w běgu casa jo wjele pšaw dostała. Wót XV lětstotka jo źěłał w Pólskej parlament (Sejm). Wót lěta 1573 wše krale Pólskej su byli wuběrane wót aristokratiji, njejo źěłał princip slěda trona w dynastiji. Njejo było móžne aristokrata bźez wusuda suda popajźiś.

W 1697-1706 a 1709-1763 Pólska a Sakska twóriły uniju. W lěśe 1795 jo Pólska pśestała eksistěrowaś a zemje Pólskej su Pšuska, Rusojska a Awstriska wzeli. Pólska jo njewótwisnosć slědk dostała pó prědnej swětowej wójnje.

II Rzeczpospolita (1919-1939)

W cas drugeje swětoweje wójny jo Pólska 5.600.000 luźi (16% populaciji z 1939) zgubiła.

W lětach 1945-1989 Pólska běšo komunistiska Pólska Republika Ludowa (pól. Polska Rzeczpospolita Ludowa, PRL). Wót 1999 jo Pólska w NATO a wót 1. maja 2004 jo Pólska w Europskej uniji.