Kulkowa wacka
| Kulkowa wacka | |
|---|---|
| |
| Kulkowa wacka | |
| systematika | |
| Domena | Eukaryoty |
| bźez ranga | Opisthokonta |
| Swět | Zwěrina |
| klasa: | Insekty (Insecta) |
| pórěd: | Bruki (Coleoptera) |
| swójźba: | Listowe bruki (Chrysomelidae) |
| pódswójźba: | Chrysomelinae |
| rod: | (Leptinotarsa) |
| družyna | Kulkowa wacka |
| wědomnostne mě | |
| Leptinotarsa decemlineata | |
| Say (1824) | |
Kulkowa wacka (teke kulkowy bruk; Leptinotarsa decemlineata) jo bruk ze swójźby listowych brukow (Chrysomelidae) z pórěda (Coleoptera).
Wědomnostne mě
wobźěłaśPó nimskej wikipediji wědomnostne mě Leptinotarsa decemlineata wóznamjenijo nimski někak "Zehnstreifen-Leichtfuß" a serbski pótakem "lažka noga ze źaseś smužkami" abo "źaseśsmužkowa lažka noga".
Wopis
wobźěłaś7 až 15 milimetrow dłujka kulkowa wacka jo žołta, pśi com jeje šyjowa toflicka (nimski de:Halsschild) carne flacki ma a na kšywach kśidłow (teke pókšyw kśidłow) jo wiźeś źaseś śamnych pódłujkich smužkow.
Rozšyrjenje
wobźěłaśBruk jo swětadaloko rozšyrjony. Originalnje póchada, kaž teke kulkowa rostlina, z Ameriki. Jeje originalna amerikańska domownja jo lažała w zwězkowem staśe Colorado. W amerikańskej engelšćinje jo była Kulkowa wacka teke "Colorado beetle" pomjenjowana. Jeje originalna picowa rostlina jo była de:Büffelklette, kótaraž teke k swójźbje ronicowych rostlinow słuša. Pśechod na kulku jo se pópšawem pśipadnje stał. Pśez pśedobywanje běłych sedlarjow a z nimi jich kulkowych rostlinow, jo se brukoju jogo nowa picowa rostlina praktiski napśeśiwo pśinjasła.
W Europje była kulkowa wacka prědny raz w lěśe 1877 w pśistawach wót Liverpool a Rotterdam wuglědany. W Nimskej su prědne namakanki za Mülheim am Rhein a Torhow (Sakska) teke za lěto 1877 dopokazowane. Južo w toś tem casu jo se wó njesnadnych napinanjach rozpšawjało, plagu zagranicowaś.
W lětoma 1887 a 1914 su nowe wjelike napadowe wuchadnišća w Europje wustupowali. W lěśe 1922 se jo kulkowa wacka na wjelikej šyrokosći skóńcnje wót wuchoda až do nutśikownego kraja pśedobywała a 250 km² kulkowych wobrostow wokoło Bordeaux skóncowała. W lěśe 1936 jo se po Rynje dochadał a se ze spěšnosću wót 20-30 km na lěto do wuchoda rozšyrjowała. W lěśe 1945 jo bruk na Łobjo dochadał, w lěśe 1950 na Odru. W lěśe 1960 jo skóńcnje Pólsku pśeprěkował a granice Sowjetskego zwězka dośěgnuł.
W Europje kulkowa wacka žedne pśirodne žratne njepśijaśele njama, jeje warnujuce barwy ju optimalnje šćitaju (glědaj teke mimikry wósy). Akle w slědnych lětźasetkach su domacne ptaški, kaž fazany, kulkowu wacku ako žratwu akceptěrowali.
Mimo togo pśepytuju, nad brukoweju plagu z chemikalijow a zaměrne inficěrowanje brukow z wěstymi bakterijowymi rodami dobyś.
██ Wuchadnišćo kulkoweje wacki
██ Źinsajšne rozšyrjenje bruka
██ Wuchadnišćo kulki
Źinsajšne rozšyrjenje bruka a kulki
Pica
wobźěłaś 
Kulkowa wacka a jeje larwy su žywe wót źělow kulkoweje rostliny (a drugich ronicowych rostlinow). Wóttudy teke mě "Kulkowa wacka". Kulkowe wacki mógu w krotkem casu cełe póla do gołego wobežraś.
Wuwiśe
wobźěłaś
Bruki wótpołožuju w juniju na łopjenowych dolnych bokach kulkowych rostlinow kuždy raz pakety z 20-80 oranžožołtych jajkow. Cele jadna samica móžo něźi 1200 jajkow znjasć. Z jajkow se pó 3 až 12 dnjach larwy lagnu. Su cerwjenojte a maju na bokach a na głowje carne dypki. Larwy wjelgin spěšnje rostu a se tśi raz slěkaju. Pó 2 až 4 tyźenjach lězu do zemje, aby se tam zapśěźowali. Pó něźi dwěma dalšnyma tyźenjoma kulkowe wacki wulězuju, pótom pak hyšći nejmjeńša jaden tyźeń we zemi wostawaju. Na lěśe jo 1-2 brukowej [generacija|generaciji]], pśi comž se w srjejźnej Europje jano jadna generacija wuwija, ale w śoplejšych regionach móžo se až do tśich generacijow wuwijaś. Kulkowe wacki mógu zymje pśetraś we zemi.
Žrědło
wobźěłaś- Meyers Taschenlexikon Biologie, In 3 Bänden, 2. zwězk, ISBN 3-411-12023-1, bok 71 (nim.)
- Welcher Käfer ist das?, Kosmos, ISBN 3-440-05728-3 (z nimskej wikipediji)
