Mato Kósyk
Mato Kósyk (*18. junija 1853 we Wjerbnje, † 22. nowembra. 1940 w Albionje) - dolnoserbski basnikaŕ, spisowaśel, faraŕ, farmaŕ, klasikaŕ dolnoserbskeje literatury.
| Mato Kósyk | |
|---|---|
| |
| Zakładne daty | |
| datum naroźenja | 18. junija 1853 |
| rodna wjas | Wjerbno |
| datum wumrěśa | 3. nowembra 1940 |
| městno wumrěśa | Albion, Oklahoma |
Roźony ako syn srjejźnego bura jo Kósyk w lětach 1867 do 1873 chójźił na gymnazium w Chóśebuzu. Pótom jo tśi lěta dłujko statkował ako zeleznicaŕ w Lipsku. Pózdźej jo wopytał se žywiś ako literat we Wjerbnje a wót 1880 jo sobu redigěrował Bramborski Casnik. 1883 do 1885 jo w ameriskem Springfielźe a Chicagu študěrował teologiju. Wótglědajucy wót krotkich woglědow we Łužycy, jo basnikaŕ pón až do kóńca žywjenja wóstał w Pódpołnocnej Americe. Wót 1885-86 jo był faraŕ we Wellsburgu. Wót 1887 do 1907 jo statkował we wšakorakich wósadach w staśe Nebraska (Ridgeley 1887-89, Princeton 1889-95, Roca 1895-96, Stamford 1896-97, 1897-07 Ohiowa). Wót 1907 až do wuměńka 1913 jo był faraŕ w El Renou w Oklahomje, pótom jo žywy był ako farmaŕ w Albionje.
W lichem casu w Lipsku ako zeleznicaŕ jo se Kósyk awtodidaktiski zakłady poetiki nawucył. Jogo prědne zdźaržane basnje su ze slědnego lěta w Lipsku. Dla chórosći jo Kósyk 1877 musał swójo źěło pśi zeleznicy skóńcyś a se domoj nawrośiś. W tom casu su se teke wuwijali jogo kontakty z drugimi serbskimi procowarjami ako M. Hórnikom, H. Jordanom a A. Muku. Mimo togo jo nawězał kontakt z Jurom Surowinom, kenž jo jogo do dalšnego literarnego źěła pógnał, a z pólskim spěchowarjom Alfonsom Parczewskim, kenž jo sobuiniciator załoženja Maśice Serbskeje, na kótaremž jo se 1880 teke Kósyk wobźělił.
Dłujke pśebywanje w rodnej jsy Wjerbno jo było nejpłodnjejšy cas literarnego twórjenja Mata Kósyka. Wón jo napisał wjele lyriskich basnjow a baladow, kótarež su se pózdźej do cełkow zarědowali: Pytajcy duch, Źiśecy raj, Wóstań pobožny, Z paradiza wšyknych swětow, Ze stwórjenja jo mój spiw, Cysta roža serbojska, Serbskich duchow kralejstwo. Do šyršeje epiki słušatej jogo w heksametrach spisana tśiźělowa idyla Serbska swajźba w Błotach (Wórjejce 1880, 1955) a jogo historiska trilogija Serbskich wóścow śerpjenja a chwalba z episkimi spiwami Pśerada Markgroby Gera (ČMS 1881, 1924, 1955), Branibora pad a Jacsław. Kósyk jo se teke póspytał w dramatice: Cesć łužyskego ryśarja (1881) a Bóžemje serbskich wójakow (1882). Wjele proce jo teke inwestěrował do pśeglědowanja a basnikarskego wuspórjeźowanja dolnoserbskich spiwaŕskich knigłow a do redigěrowanja Casnika, do kótaregož jo teke dodał swóje pśinoski.
Dokulaž njejo spisowaśelske źěło za zežywjenje dosegało, jo wón 1883 do Ameriki wudrogował. Tam jo teke študěrował teologiju, což jomu w Nimskej bźez matury njejo móžno było. Teke w Americe jo na zachopjeńku dalej basnił. Tak jo nastał cyklus W cuzej zemi z wjele nowymi impresijami. Bóžko njejo wóstał taki produktiwny. W běgu dalšnego žywjenja w Americe jo jano hyšći napisał dwa cyklusa: Serbske bratśi pśistupimy (1892-99) a Droga do njebja (1922-33). Weto jo měł wjeliki wuznam za dolnoserbsku literaturu a jo jej wugótował městno mjazy drugimi słowjańskimi literaturami. Eksistujo wěcej ako 50 pśełožkow jogo jadnotliwych twórbow do drugich słowjańskich rěcow.
Dalšne materialije
wobźěłaś- Marti, R. (wud.), Mato Kosyk 1853–1940. Materialije prědneje Kosykoweje konference. Wjerbno 15.–18. 6. 2003. Budyšyn, 2004.
- R. Dalitz/G. Stone, Mato Kosyk in Amerika - Lp A 24/1 (1977), str. 42-79
- F. Mětšk, Zu einigen Fragen der Legendenbildung in der Kosyk-Biographie - ZfSl 22 (1977), str. 142-148;
- ts., Serbski basnikaŕ kónčaceho so 19. lětstotka w Americe - R 28 (1978), 6, str. 212-217;
- ts.. Wo Kosykowych basniskich rukopisach a jich wuznamje za ZSMK - R 29 (1979), 6, str. 216-220;
- ts., Wo Kosykowej episkej trilogiji ze serkeje starodawnosće - R 29 (1979), 9, str. 324-332;
- ts., Aktualnosć Kosykoweje biografije wčera a dźens - R 31 (1981), 9, str. 318- 321