Esperanto
Esperanto jo planowa rěc. Wózjawił jo ju wócny gójc dr. Ludwik Zamenhof w lěśe 1887. Wón kśěšo z teju rěcu dorozměśe mjazy narodami wólažcowaś. Esperanto jo nejwuspěšnjejšy taki projekt a ma powědarjow w nejwěcej stronach swěta. Europske strony su reprezentěrowali wjelgin pśez měru. Licba tych Esperanto wužywajucych jo w pśirownanju z drugimi mjazynarodnje wužywanymi rěcami, n. pś. engelsku abo špańsku, wjelgin małka.
| Esperanto | ||
| alternatiwne mě | Internacia lingvo | |
| pśełožk alternatiwnego mjenja | mjezynarodna rěč1 | |
| awtor | Ludwik Lejzer Zamenhof | |
| lěto | 1887 | |
| kraje | we wěcej ako 115 krajach | |
| powědarje | njeznate (taksowanje mjez 100 000–1,6 milionami) | |
| znamjenja a klasifikacija | ||
|---|---|---|
| klasifikacija | planowe rěcy | |
| pismiki | łatyński alfabet | |
| oficielny status | ||
| oficielna rěc | Žedyn stat, oficialne pówužywane někotarymi mjazynarodnymi organizacijami | |
| regulěrujuca institucija | Akademio de Esperanto | |
| rěcne kody | ||
| ISO 639-1: |
eo | |
| ISO 639-2: |
epo | |
| ISO 639-3 (SIL): |
ESP | |
| Wikipedija | ||
| komentar | ||
| 1 Pó titelu prědneje knigły: "Международный язык" | ||
| Symbola | |
|---|---|
| Chórgoj za Esperanto | Jubilejny symbol Esperanta |
 |
 |
Wužywanje
wobźěłaśEsperanto se we wjele krajach wužywa, mjaz drugim w Nimskej južo wót wěcej ako 100 lět.
Rěcnicy se na drogowanjach a zarědowanjach zmakaju, wužywaju Esperanto w městnych kupkach a w interneśe, maju listowe pśijaśelstwa, cytaju literaturu w Esperanśe, pósłuchaju esperantsku muziku a wužywaju Esperanto we wjele žywjeńskich wobłukach. Wótergi Esperanto funkcioněrujo ako swójźbnu rěc. Teke eksistěruju radijowe wusćełanja w toś tej rěcy. Ale teke podkasty južo eksistěruju.
Alfabet
wobźěłaśEsperanto wužywa łatyński alfabet z někotarymi diakritiskimi pismikami: a, b, c, ĉ, d, e, f, g, ĝ, h, ĥ, i, j, ĵ, k, l, m, n, o, p, r, s, ŝ, t, u, ŭ, v, z. Pismiki q, x, y njeeksistěruju w pšawych esperantskich słowach. Alfabet jo fonematiski.
| Esperanski | dolnoserbski | drugi | pśikład | pśełožk |
|---|---|---|---|---|
| ĉ | č | nimski tsch | ĉapo | šapka |
| ĝ | dź | česki, chorwatski: dž | ĝangalo | džungel |
| ĥ | ch | teke nimski, pólski, česki ch | ĥoro | chor |
| ĵ | ž | teke česki, chorwatski ž | ĵurnalisto | žurnalist |
| ŝ | š | teke česki, chorwatski š | ŝanco | šansa |
| ŭ | w | teke swahilski, engelski w | aŭto | awto |
| v | nimski a pólski w | vazo | waza |
Gramatika
wobźěłaśW Esperanśe ma kužda słowna družyna swóje wósebne kóńcowki, pó kótarychž móžoš słownu družynu jasnje spóznaś. Substantiwy a adjektiwy maju dwa pada, nominatiw (-) a akuzatiw (-n), ale teke dwě gramatiskej cysle, singular (-) a plural (-j). Pluralowy akuzatiw kóńcy se na -jn, znamješko plurala toś pśed tym akuzatiwa stoj. Na pśikład Paŭlo havas malsuprasorabajn librojn. "Pawoł ma dolnoserbske knigły."
Lokalne adwerby mógu akuzatiwny n měś, gaž směr zwuraznjaju, na pś. tie "tam, tamle" - tien "tam".
Z werba danci "rejowaś" móžo substantiw nastaś danco "reja", adjektiw danca "rejowański" a adwerb dance "rejowański", ale teke z substantiwa martelo "klapac" móžo nastaś werb marteli "klapaś z klapacom", adjektiw martela "klapacowy" a adwerb martele "z klapacom".
| słowna družyna | kóńcowka | pśikład | funkcija | komentar | |
|---|---|---|---|---|---|
| substantiw | o | kato "kócka" | dika kato "tłusta kócka" | ||
| adjektiw | a | dika "tłusty" | |||
| adwerb | e | ofte "cesto" | |||
| werb | i | danci "rejowaś" | infinitiw | njepšawidłowne werby njejsu | |
| as | mi dancas "ja rejuju" | prezens | |||
| is | mi dancis "ja rejowach" | imperfekt | |||
| os | mi dancos "ja budu rejowaś" | futur | |||
| u | dancu "rejuj(śo)" | imperatiw | |||
| us | mi dancus "ja by rejował(a)" | konjunktiw | |||
Někotare spisowaśele
wobźěłaśJužo w lěśe 1887 su zachopili někotare spisowaśele knigły w rěcy Esperanto spisowaś abo literaturu z drugich rěcow pśełožowaś.
- Claude Piron (*1931-†2008)
- Feliks Zamenhof (bratš załožarja toś teje rěcy) (*1868-†1933)
- Ludwik Lejzer Zamenhof (*1859-†1917)
- Marjorie Boulton (*1924)
- William Auld (*1924-†2006)
- Rikardo Ŝulco (*1906-†1997)
- Trevor Steele (*1940)
Eksterne wótkaze
wobźěłaś- Portal wó esperanśe na lernu.net (górnoserbski)
Mjazynarodowe pomocne rěcy
Basic English • Esperanto • Ido • Interlingua • Interlingue-Occidental • Lingua Franca Nova • Lojban • Mjazysłowjańšćina • Novial • Volapük
Logiske a filozofiske rěcy
láadan • loglan • lojban • ro • Toki Pona
Rěcy fiktiwnych swětow a luźi
Rěcy Srjejźozemje • Pódpołnocnosłowjańske rěcy
aurebesh • brithenig • enochianska • klingonšćina • nadsat • nowomowa • simska • Starsza Mowa • wenedyk • wysokoislandšćina
Rěcne gry
damin • louchébem • swinska łatyńska • verlan • socceranto